De alledaagse kracht van de sport

De start van het Turkse voetbal in Utrecht ligt rond het midden van de jaren zestig bij de spelers van het zevende team van de volksclub KDS. In een krantenartikel uit dat tijdperk met het kopje ‘Turks elftal’ werden de volgende nostalgische woorden voor dit team gebruikt: “…dat KDS 7 is een beetje een apart elftal met een aparte naam: Tűrk Ocağı, hetgeen betekent Turks elftal. En dat KDS 7 is inderdaad een Turks elftal. In het begin van deze competitie vroeg de stichting Bijstand Buitenlandse Werknemers of het mogelijk was dat een aantal Turken bij KDS kwam voetballen. En dat kon. De club heeft er geen spijt van gehad en het is zelfs zo dat Kiyak, Yildirim, Eseryel, Kűrklű en alle anderen – die meestal enigszins wantrouwend worden ontvangen – na afloop van bijna elke wedstrijd als vrienden van de tegenspelers weggaan. Ook leider Berendse is tevreden over zijn elftal en dat mag ook wel als er negen wedstrijden in een overwinning werden omgezet, terwijl er slechts één keer werd gelijkgespeeld en één keer werd verloren. De Turken kunnen ook schieten, want ze scoorden 33 doelpunten. Met recht hoopt KDS daarom dat de Turken nog lang bij hen zullen blijven voetballen.” 1

We starten een nieuw voetbalseizoen. De kantine is nog leeg. Voor me ligt de map met de gegevens van de meisjesvoetballers. Lucia is gestopt als leidster en trainer. Ezzine, die het afgelopen jaar meehielp met de training, zie ik ook nergens meer. Nu is er niemand om het over te nemen. Nou ja, niemand, ik dus. Op het feit na dat ik absoluut niets van voetbal weet, is daar niks mis mee natuurlijk. Wel bijzonder dat in deze Marokkaanse mannenwereld een meisjesteam voetbalt. Dat is niet vanzelf gegaan. De meisjes zijn in het kader van een project van de KNVB opgezocht op de scholen in de wijk, en via het welzijnswerk. Een jaar lang hebben ze in de beslotenheid van de zaal gevoetbald. Afgelopen jaar zijn ze ‘echt’ gaan voetballen, op het veld in de competitie van de KNVB.

Het is druk op het voetbalcomplex van Magreb ’90. De twee voetbalvelden en de kantine liggen er mooi bij. Naast de kantine staat een hele grote tent waar we kunnen aanschuiven voor het ontbijt. Dat zijn we niet gewend bij Nederlandse verenigingen, maar gezellig is het wel. Het wemelt van de kinderen, ouders en trainers. Het is een bonte verzameling van spelers: van de blonde spelers van JSV en Houten, tot de Marokkaanse jeugd van vv Hoograven, VVOO en Magreb zelf. De organisatoren van Magreb, die pas sinds vijf jaar jeugdelftallen hebben, voelen zich trots dat al deze clubs wilden komen. Het toernooi verloopt voorspoedig, alles loopt op rolletjes. De kinderen genieten. Aan het eind van de dag zijn de organisatoren zeer tevreden. De dag is prima verlopen. Winst en verlies op het veld waren belangrijk. Maar de belangrijkste winst is deze: ‘Ook de Nederlandse mensen waren enthousiast’, zegt de leiding van het toernooi. En daar mag je als ‘Marokkaanse’ vereniging best trots op zijn. Het doet mij denken aan de uitspraak van de Marokkaanse kinderen van Hoograven als er iets fout gaat, zoals het niet aanwezig zijn van ouders voor het vervoer. ‘Dit is een neppe vereniging.’ Voor organiseren geldt soms een Nederlandse maat.

Er wordt enthousiast, fanatiek en vol verve gevoetbald. Rake trappen worden uitgedeeld, zowel tegen de bal als tegen elkaars schenen. Ook de Turkse Berat gaat volledig op in het spelletje en weet te scoren. Op de foto op de cover juicht hij luid dat het 2-2 is. Op zijn gezicht, dat sprankelt onder het gitzwarte, piekende haar, verschijnt een grote lach. De Marokkaanse Sharif, die in het andere team zit, is het hier echter niet mee eens en roept dat Berat achterstaat met 2-3. Berat houdt echter stelling vol dat het 2-2 is en de discussie gaat onder het spelen door.
Onenigheid over de stand komt vaker voor tijdens het spel en is wat dat betreft niets bijzonders. Kinderen lossen dat onder elkaar op. Zo roept Sharif opeens: “Ben je een Marokkaan ofzo? Marokkanen kunnen ook goed liegen”. Beide jongens moeten lachen en spelen verder.

Deze beschrijving vangt vele facetten van sport die in dit boek beschreven worden. Het spel, de competitie, winnen en verliezen, enthousiasme en teleurstelling komen aan bod. Daarnaast kijken we verder. Een dwarsdoorsnede van de maatschappij doet aan sport en ontmoet elkaar binnen en door de sport. Er wordt gespeeld en georganiseerd. Identiteit wordt vastgesteld en toegewezen, positief of negatief gewaardeerd. Soms met ruzie, een andere keer vriendschappelijk en met humor. Steeds weer geven mensen zelf, door de ontmoeting in de sport, op geheel eigen wijze vorm en inhoud aan de complexe veranderende verhoudingen in de samenleving. De alledaagse kracht van sport.
 

Boekpresentatie 2 maart 2011
 

Aan het woord is een oud voetballer van een Utrechtse vereniging uit een volksbuurt, die de beladen derby beschrijft tegen een team uit een andere volkswijk. Het gaat er op het veld fysiek hard en hartstochtelijk aan toe. Om te winnen is niet alleen spreekwoordelijk alles geoorloofd. Maar na afloop moet je samen een biertje kunnen drinken en wordt het langzaam weer tijd om te vergeven en te vergeten. Hoe pijnlijk je er ook de komende maanden aan herinnerd zal worden dat je verloren hebt. De kracht van de sport in het algemeen en voetbal in het bijzonder is dat zij verschillen bij elkaar brengt, maar dat die verschillen tegelijk de basis van het voetbal zijn. Die verschillen omvatten stad en platteland, verschillende provincies, verschillende geloofsgemeenschappen, verschillende politieke overtuigingen, verschillen in sociaaleconomische achtergronden, verschillen in leeftijd, verschillen in man-vrouwverhoudingen en ten slotte ook verschillen door de komst van immigranten. Die laatste verschillen hebben we uitgebreid beschreven in de voorgaande hoofdstukken. De verschillende groepen van immigranten hebben de afgelopen decennia na WO II de weg naar de sport gevonden. Te beginnen met Molukkers, daarna Surinamers en Antillianen en nu met Ghanezen maar vooral Turken en Marokkanen zijn deze groepen georganiseerd aan sport gaan deelnemen. Aanvankelijk door samen te spelen op veldjes buiten de georganiseerde sport met vaak een eigen onderlinge competitie op basis van nationaliteit. Later door zich individueel of als team aan te melden en deel uit te maken van de georganiseerde competitie. Maar ook door zich in eigen verenigingen te gaan organiseren. Dit boek volgt die ontwikkeling en de auteurs vragen zich af wat er dagelijks gebeurt in die verenigingen. En: doet het bestaan van die verengingen ertoe voor haar leden en de samenleving?

De pupillendoeltjes zijn enige tijd geleden besteld en als bouwpakketten en- kele dagen geleden door een vrachtwagen afgeleverd, samen met tachtig ballen, hesjes en allerlei trainingsmateriaal. Voor de chauffeur was het nog even zoeken geweest. De tomtom had nog nooit gehoord van een sportpark aan de Tirionlaan in het Utrechtse Papendorp. Samen met een aantal vrien- den zetten we ons op die zaterdagochtend aan het in elkaar knutselen van de vier pupillendoeltjes. Maar als eerste proberen we iets te maken van de nog kleinere trainingsdoeltjes, zodat de jongens zich toch kunnen uitleven op het splinternieuwe kunstgrasveld. De bijgeleverde tekeningen zijn niet berekend op mensen met twee linkerhanden. Het geknutsel neemt dus uren in beslag, maar gelukkig is het mooi voorjaarsweer en we hebben geen grote haast. De Marokkaanse vaders aanschouwen het geheel en denken er waarschijn- lijk het hunne van. Ze voelen zich in eerste instantie niet geroepen mee te helpen, misschien omdat ze denken dat het gewoon ons werk is, of dat ze ook niet zo handig zijn. Een enkeling kan het gepruts na verloop van tijd niet meer aanzien en pakt schoorvoetend een stuk gereedschap of bestudeert de onmogelijke tekeningen. Het zal nog enkele avonden en zaterdagen kosten voordat alles wedstrijdklaar is.

Het is de alledaagse kracht van de sport die mensen in staat stelt zichzelf te organiseren op basis van de principes van het spel: samenwerken en com- petitie. De daardoor opgeroepen spanningen tussen wij en zij, die leidt tot steeds wisselende in- en uitsluiting, worden soms uitgevochten langs lijnen van etnische achtergrond maar worden uiteindelijk beslist op basis van de kunst van het sporten en voetballen zelf. Dat is de alledaagse kracht van het spel. Maatschappelijke verschillen vervagen niet en krijgen een plaats. Maar uiteindelijk word je beoordeeld op je voetballende kwaliteiten. Dat heeft zowel een maatschappelijke als een persoonlijke waarde en geeft sport een eigen plaats.

Tijdens de vergadering van 15 maart 2010 besluit het bestuur van voetbalvereniging Onze Club14 om het senioren zaterdagteam OC2 uit de competitie terug te trekken. Nadat de teamleider en spelers op de hoogte zijn gebracht, neemt een van de jongere spelers het initiatief om terugtrekking te voorkomen. De speler belt de voorzitter en vraagt om een gesprek. In dat gesprek van de voorzitter en een aantal spelers wordt het team nog een laatste kans gegeven en worden afspraken gemaakt over discipline in het team, een gefaseerde betaling van de achterstallige contributies en uitstaande boetes. Echter, het lukt de spelers niet het complete team bij elkaar te krijgen en aan de financiële verplichtingen te voldoen. Na een mailwisseling met verwijten over en weer sluit de voorzitter in zijn laatste mail af met: ‘Wat mij betreft is het einde oefening!’ De KNVB wordt ingelicht en het team wordt medio april uit de competitie gehaald. Elf spelers laten zich vervolgens met een betalingsregeling uitschrijven. Ze hebben besloten lid te worden van een nabijgelegen club.

Terwijl een potje voetbal twee-tegen-twee in volle gang is, wordt het steeds drukker op het geasfalteerde voetbalveldje dat in Park de Gagel in de Utrecht- se wijk Overvecht ligt. Langzaam maar zeker komen er steeds meer jongeren het veldje op gelopen of gefietst. Op het grote veld wordt gevoetbald en op de tafeltennistafel naast het veld wordt gehangen en gekletst. Er zijn zowel meiden van een jaar of zestien tot achttien die hun kleine broertje of zusje bij zich hebben, als jongens van een jaar of veertien tot achttien die op de playground komen voetballen, hangen of rondfietsen. Het is een ont- moetingsplaats voor jongens en meiden van alle leeftijden. Alles en iedereen loopt door elkaar heen en het potje voetbal, dat eerder als twee-tegen-twee gespeeld werd, neemt verscheidene vormen aan naarmate de tijd vordert en jongens en meisjes als bij willekeur in en uit het spel lopen. De bal wordt voortdurend heen en weer getrapt tussen de verschillende voeten en benen en aanhoudende kreten als: ‘Ego!, hier die bal! en goal!’ worden over het veldje geroepen door de spelers. Verder worden er maar weinig woorden gewisseld. Wie het veld in loopt speelt mee en wie het veld uit loopt sluit zich weer aan bij de anderen die langs de zijlijn staan of op de tafeltennistafel hangen, of gaat ergens anders heen.11