Het Internationaal Kinderrechtenverdrag in de Nederlandse rechtspraak
Omschrijving
Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) bevat zowel burger- en politieke rechten als economische, sociale en culturele rechten voor kinderen. Het is het meest universele verdrag ter wereld. Voor Nederland trad het op 8 maart 1995 in werking.
Wat is de invloed van het IVRK op de Nederlandse rechtspraak? Concrete en gedetailleerde informatie over de doorwerking van bepalingen van het IVRK in de Nederlandse rechtspraak ontbrak. Dit onderzoek brengt daarin verandering. Het beantwoordt vragen als: Welke verdragsbepalingen zijn voor de rechter ingeroepen of ambtshalve door de rechter toegepast en met welk resultaat? Welke bepalingen zijn reeds rechtstreeks door de rechter toegepast en wat zijn de toekomstverwachtingen ten aanzien van (rechtstreekse) toepassing van bepalingen van het IVRK? Dit boek bevat samenvattingen van en commentaar bij de relevante rechtspraak. Daarnaast wordt kort ingegaan op de geschiedenis, inhoud en het toezicht op de naleving van het Verdrag. De auteurs hopen dat dit onderzoek en de vervolgpublicaties in de komende jaren zullen soortgelijke rechtspraakoverzichten verschijnen bijdragen aan een toenemend gebruik van het IVRK in de rechtspraak, zodat het Verdrag een levend en effectief instrument zal zijn ter verwezenlijking van de rechten van alle kinderen in Nederland.
Mr. G.C.A.M. Ruitenberg is in 2001 afgestudeerd in de richtingen Privaatrecht en Staats- en Bestuursrecht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Momenteel is zij werkzaam bij de afdeling Privaatrecht van deze universiteit. Zij verricht promotieonderzoek naar het belang van het kind in de toepassing van het Haags Kinderontvoeringsverdrag.
H1. Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind
Alvorens kan worden nagegaan hoe het IVRK doorwerkt in de Nederlandse rechtspraak, is het van belang een beeld te hebben van de geschiedenis van dit Verdrag en op de hoogte te zijn van de inhoud ervan. Daarom zullen deze punten hieronder kort worden besproken. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan de ontstaansgeschiedenis,4 inhoud en het toezicht op de naleving van het Verdrag. In het volgende hoofdstuk zal de wetsgeschiedenis van het IVRK in Nederland aan de orde komen.
H2. Ratificatie van het Verdrag door Nederland
Zoals in het vorige hoofdstuk reeds duidelijk werd, is het IVRK op 2 september 1990 in werking getreden. Voor Nederland had het op die datum echter nog geen gelding. Op 2 oktober 1992 werd door de Nederlandse regering een Voorstel van Rijkswet tot Goedkeuring van het IVRK ingediend. De wetsgeschiedenis wordt hieronder van wetsontwerp tot wet behandeld. In het bijzonder zal aandacht worden besteed aan de door Nederland gemaakte voorbehouden en aan hetgeen gezegd is over rechtstreekse werking, omdat dit voor de doorwerking van het Verdrag in de rechtspraak van aanmerkelijk belang kan zijn. Ook worden er kort enkele reacties op het wetsvoorstel tot goedkeuring van het Verdrag, van buiten de politiek, gegeven.
H3. Rapportage aan het Comité
In dit hoofdstuk zal worden bezien hoe het IVRK de eerste twee jaar, volgens de Nederlandse regering en NGO’s, in Nederland doorwerkte. Nederland heeft in april 1997 het initiële rapport bij het Comité ingediend. 73 Deze rapportage en de zogeheten ‘schaduwrapporten’ die NGO’s aan het Comité hebben overhandigd, zullen aan de orde komen. Aandacht zal ook worden besteed aan de ‘Concluding Observations’, waarin het Comité op het Nederlandse rapport reageert. De laatste paragraaf zal de reactie van de Nederlandse regering op de ‘Concluding Observations’ weergegeven.
Na deze drie hoofdstukken geschiedenis, zal hoofdstuk 4 ingaan op de gepubliceerde uitspraken waarin het IVRK een rol speelde.
H4. Jurisprudentieoverzicht tot en met 2001
Nadat in de voorgaande hoofdstukken kort de achtergrond van het Verdrag is bestudeerd, komen hieronder (grotendeels) gepubliceerde uitspraken van de Hoge Raad, Hof en Rechtbank aan de orde waarin op het IVRK een beroep werd gedaan en/of waar in de overwegingen aan dit Verdrag aandacht werd besteed. Gekozen is voor een ordening per verdragsartikel, zodat tussen uitspraken over hetzelfde artikel eenvoudig eventuele samenhang/ verbanden of tegenstellingen geconstateerd kunnen worden. Getracht is zoveel mogelijk jurisprudentie te verzamelen, maar het onderstaande overzicht zal toch – in verband met de korte looptijd van het onderzoek en de grote hoeveelheid tijdschriften en boeken waarin rechtspraak wordt gepubliceerd – niet helemaal volledig zijn.94 De indeling van de jurisprudentie is als volgt. Eerst zullen zowel de Nederlandse als Engelse tekst van het artikel worden vermeld. Vervolgens wordt het artikel kort toegelicht, door het artikel ‘in grote lijnen’ samen te vatten en het te vergelijken met soortgelijke bepalingen uit algemene mensenrechtenverdragen.
Daarna worden de uitspraken waarin dat specifieke IVRK artikel genoemd wordt besproken, voor zover het IVRK daarin een rol speelt. Ook worden per uitspraak trefwoorden en in de uitspraak voorkomende artikelen van algemene mensenrechtenverdragen weergegeven. Op deze wijze komen alle verdragsartikelen die in de (gevonden) rechtspraak een rol speelden – op chronologische volgorde – aan de orde. Om het opzoeken en verwijzen te vergemakkelijken, is iedere zaak genummerd. Bijvoorbeeld 3.1 wil zeggen art. 3 IVRK, zaak nummer 1. 6.2 verwijst naar art. 6 IVRK zaak nummer 2 etc. In hoofdstuk 5 zal de onderstaande jurisprudentie per artikel worden samengevat en van commentaar worden voorzien. Tevens zullen de onderzoeksvragen daarin worden beantwoord.
H5. Samenvatting Rechtspraak & beantwoording van de onderzoeksvragen
In dit hoofdstuk wordt de jurisprudentie per artikel samengevat en van commentaar voorzien. Tevens worden de onderzoeksvragen beantwoord. Aangegeven wordt: (a) welke verdragsbepalingen voor de rechter zijn ingeroepen of ambtshalve zijn toegepast en met welke uitkomsten (§ 5.3.1); (b) of de ‘rechtstreeks werkende’ Verdragsbepalingen die genoemd zijn in de Memorie van Toelichting van de Goedkeuringswet tot nu toe daadwerkelijk voor de rechter ingeroepen en rechtstreeks toegepast zijn (§ 5.3.2); en (c) welke conclusies daaruit volgen met betrekking tot de vraag hoe Verdragsbepalingen rechtstreeks door de rechter zouden kunnen worden toegepast in de toekomst (§ 5.3.3). In hoofdstuk 6 volgt een nabeschouwing, waarin per thema commentaar bij de jurisprudentie zal worden gegeven.
H6. Nabeschouwing & Literatuur
In de vorige hoofdstukken is verslag gedaan van de resultaten van een onderzoek waar het gebruik van het IVRK in vooral gepubliceerde en enige ongepubliceerde rechtspraak betreft. De kanttekeningen bij deze rechtspraak zijn beperkt gehouden en vooral gebaseerd op relevante literatuur Maar de oogst over de afgelopen (ongeveer) zeven jaren geeft aanleiding tot enige verdere beschouwingen over toepassing van het IVRK in meer algemene zin en op bepaalde terreinen in het bijzonder. De inhoud van deze nabeschouwingen is (uiteraard) voor rekening van de auteurs met inbegrip van de keuze van de onderwerpen.
Het Internationaal Kinderrechtenverdrag in de Nederlandse rechtspraak (complete uitgave)
Het Internationaal Kinderrechtenverdrag in de Nederlandse rechtspraak (complete uitgave)
