Ouderschapskennis 2010-2

Sommige heftige ervaringen als ouder staan op mijn netvlies gebrand: zoals toen Tjeerd, nog geen twee jaar oud, voor mijn ogen van de trap viel.
Mijn zoon kon eerder traplopen dan gewoon lopen. Talloze keren was hij de trappen al op- en afgegaan, en elke keer ging het goed. Niet deze keer. Ik ben al beneden, draai me om, en zie tot mijn schrik dat hij nog een heel eind boven me staat, niet aan de brede kant van de trede en niet met de trapleuning in zijn hand. Nee, hij staat in het midden en schuift voetje voor voetje naar de smalle kant. Zijn handje reikt al naar de leuning, maar de trede is daar te smal voor zijn voetjes.

Onze zoon (17 jaar) is dusdanig ontspoord geweest dat we in één keer te maken kregen met allerlei instanties. Het ging al tijden niet goed met hem: veel spijbelen, drugs en alcohol, stelen en verder zijn eigen gang gaan. Nadat Jeugdhulp ons hielp met de opvoeding thuis, voelde ik mij gesterkt en kon ik het na een tijdje weer zelf doen. Toen werd onze zoon door de politie opgepakt na een inbraak. De politie deed ook een zorgmelding bij de Raad voor de Kinderbescherming en bij Jeugdzorg. Tussendoor hadden we zittingen van de kinderrechter: over zijn straf, de OTS, zijn toekomst, uithuisplaatsing, enzovoort. Later is hij vijf maanden in het Poortje geweest, een justitiële jeugdinrichting in Groningen. Daarna hebben we thuis MST (Multi Systeem Therapie) gehad.

De auteur is een ervaren gezinsvoogd, en beschrijft een casus met veel dilemma's, die het verantwoord kiezen en het nemen van een besluit buitengewoon complex maken. Daarbij komen de angsten van moeder, oma, pleegouders en ook van de gezinsvoogd zelf uitgebreid aan de orde. Ondanks jarenlange ervaring blijft het kunnen terugvallen op steunende collega's en leidinggevenden essentieel om dit werk te blijven doen, is haar conclusie.

Onlangs zag ik in een uitgave van 'De GZ-psycholoog' een verontrustend overzicht van de verhouding tussen mannen en vrouw in dit vak. Is de categorie veertigers en vijftigers met veel meer vrouwen dan mannen al behoorlijk uit balans, bij de nieuwe instroom van GZ-psychologen haalt het aantal mannen nog geen tien procent. Natuurlijk weten we dat allemaal al een hele tijd. Als ik cursus geef aan GZ-psychologen ontwaar ik naast achttien vrouwen één of twee mannen. Het komt ook zelden voor dat een man in mijn praktijk solliciteert naar een stageplaats.

-recensies

Handboek Systeemtherapie. A. Savenije, M.J. van Lawick & E.T.M. Reijmers (red.). Utrecht: De Tijdstroom, 2008. (ISBN 978 90 5898 1417; 830 pag. € 60,-)

Met veel plezier heb ik veel artikelen uit dit boek gelezen, maar als handboek: een standaard voor de praktijk, een canon van kennis en een naslagwerk, vertoont het nieuwe Handboek Systeemtherapie manco's. En nog iets: al gaat één hoofdstuk geheel over ouderbegeleiding1, te veel artikelen lijden aan 'ouderblindheid'.

Ik bespreek deze punten, noem gaandeweg een aantal lezenswaardige hoofdstukken, en begin met het redactiebesluit om het denken over systeemtherapie in scholen te vervangen door nadruk op 'perspectieven'.

Een allerhande aan artikelen en boeken kort gesignaleerd: Nederlands en anderstalig, oud en nieuw, praktisch en theoretisch, verzorgd (en soms geannoteerd) door Alice van der Pas.

Crone, E. (2008). Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Amsterdam: Bert Bakker. (i8opp.)
Het soort brein dat bij de metapositie hoort, zoals vooruit denken en gericht plannen, en ook het vermogen om emoties te reguleren, ze ontwikkelen zich veel later dan de vermogens om te leren lezen en rekenen. Onverstandig gedrag van tienerou-ders? Verbaas je er niet over; anticipeer erop. (Zie ook laatste item in deze rubriek.)

Angst en afweer van werkers in de jeugdbescherming

Dit artikel verscheen in Child & Family Social Work (No 1, Vol. 13, 23-31) onder de titel 'Judgements of Solomon: anxieties and defences of social workers involved in care pro-ceedings'. Het is vertaald en samengevat door de redactie van dit tijdschrift.

De nummers 11/3 en 12/1 van dit tijdschrift, van respectievelijk eind 2008 en begin 2009, kenden als thema Angst als raadgever. Daarin stonden bijdragen van Peter Adriaenssens over zijn presentatie bij de Lekkerkerker Lecture in 2007 met als titel: 'Naar een Jeugdzorg zonder angst voor de angst'. Die bijdragen zijn zeer leerzaam. Adriaenssens weet waarover hij het heeft: hij schrijft vanuit zijn praktijk als afdelingshoofd bij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling in Leuven. Daarnaast is hij hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie.
Maar welke rol speelt angst in en voor de Nederlandse Jeugdzorg, bij ouders, bij uitvoerende werkers, en hun leidinggevenden? Deze vragen inspireerden de themaredactie tot verdere overdenking en het besluit een vervolg te bieden op dit thema.

Essays over Kindermishandeling onder redactie van Herman Baartman

Van warrige kinderbeschermingspraktijken naar nuchter beleid

Het is alsof ze hebben afgesproken dat het afgelopen moet zijn met het hulpverlenings-gehannes en de begripsverwarring rond kindermishandeling: het Britse artsenblad The Lancet en emeritus hoogleraar inzake kindermishandeling Baartman. Vier forse artikelen in The Lancet analyseren de weerstand tegen 'werk maken van kindermishandeling' - niet alleen bij artsen - en tegelijkertijd ontleedt Baartman de begripsmatige wanorde rond de term 'kindermishandeling'. Gelijk op met meer aandacht voor het onderwerp, kreeg de term namelijk meer betekenissen. Baartman haalt de kernbetekenis weer naar voren: dat ouders hun kind niet goed behandelen. Juist dat aspect van kindermishandeling creëert echter de hulpeloosheid van artsen en hulpverleners die de Lancet-artikelen belichten. En juist dat is waar we zo weinig van weten: hoeveel vaders en moeders hun kind mishandelen. Daarom hier een recensie van zowel die artikelen als van het boek van Baartman en van drie korte commentaren daarop. Tot slot een voorstel om de ontnuchterende cijfers nuchter te interpreteren. De warrige praktijk maakt dan misschien plaats voor proactief beleid.

Ouderschapskennis voor ouderbegeleiders en opvoedondersteuners

De nieuwe titel en nieuwe opzet van dit tijdschrift komen voort uit de wens van de redactie een bredere groep professionals te bereiken. De ontwikkelingen in het werkveld gaan snel: vele Centra voor Jeugd en Gezin openen dit jaar in hoog tempo hun deuren. Daar werken professionals van verschillende pluimage en met een verschillende achtergrond samen, vaak onder de overkoepelende term 'opvoedondersteuning'. Dan kan het gaan om eenvoudige vragen van ouders over de dagelijkse spanningen op de ouderlijke werkvloer. Maar ook om de complexe problematiek.

Als lector heb ik drie taken. Ten eerste het opzetten van een onderwijsprogramma, ten tweede het doen van onderzoek en ten derde het onderhouden van contact met het beroepsveld. Die drie taken houden natuurlijk ook onderling verband met elkaar. De Augeo Foundation, hoofdsponsor van dit lectoraat, wil eigenlijk graag weten wat ouders nu precies motiveert. Je leest veel onderzoek over wat kinderen nodig hebben en over wat ouders in de opvoeding wel of niet goed doen. Maar wat is ouderschap precies? Wat is het om een ouder te zijn? Over die vragen lees je zelden. De aandacht grondig op ouders richten, betekent dat we het niet alleen hebben over hun opvoedvaardigheden, maar breder en fundamenteler over hun ervaring als ouders, en over de psychologie van ouderschap.

Onzekerheid hoort bij de complexe situaties waar de veiligheid van een kind in het geding is. Deze onzekerheid gaat gemakkelijk gepaard met angst. Het gaat immers om de veiligheid van een kind, maar ook om feilbaarheid van methoden, onzekerheid bij de afweging van interventies, angst ten onrechte in te grijpen. Kortom, werken in de Jeugdzorg is werken met angst. Dat is altijd zo geweest. Maar betrekkelijk recente drama's als dat van Savanna hebben die angst extra manifest gemaakt. De huidige sterke focus op veiligheid geeft extra voedsel aan gevoelens van angst en onveiligheid. Hij stimuleert de neiging om op safe te spelen, houvast te zoeken in procedures en protocollen in plaats van te investeren in professionaliteit. En dat zou pas echt een angstwekkende ontwikkeling zijn, want werken met angst vraagt een hoge mate van expertise, in het belang van alle betrokkenen.