Ouderschapskennis 2010-3

Foute vetten - thuis en in de omgeving

Tegenwoordig speur ik in de supermarkt en op feestjes naar informatie over de hoeveelheid vetten in het eten. Mijn zoon Tjeerd heeft namelijk FH en mag geen foute vetten! FH staat voor Familiaire Hypercholesterolemie, een term die bij de zevenjarige Tjeerd makkelijker de mond uitrolt dan bij mij. Familiair betekent dat het een erfelijke afwijking is; hypercholesterolemie wijst op te veel cholesterol in het bloed doordat Tjeerds lever op halve kracht werkt. De lever haalt niet alle cholesterol uit zijn bloed, heeft dat niet door, maakt extra cholesterol aan, met superhoge cholesterolwaarden en dichtslibbende bloedvaten tot gevolg. Op korte termijn merkt Tjeerd daar niet veel van, maar zonder medicijnen haalt hij de zestig niet.

Opvoedondersteuning kent vele vormen en veel verschillende praktijken. De constante in de omschrijvingen van opvoedondersteuning is het ondersteunen van ouders bij de opvoeding van kinderen. Soms wordt daarbij ook expliciet gesteld dat opvoedondersteuning zich tot 'alle' ouders richt. Dit betekent dat er een veelzijdig en wijdverspreid aanbod is. Daarbij zijn twee kanttekeningen te plaatsen. Voor ouders blijkt het informele netwerk (partner, familie, andere ouders, vrienden) nog altijd de belangrijkste ondersteuningsbron. Dit stelt ons inziens grenzen aan de professionalisering van de ondersteuning bij het opvoeden. Daarnaast moet erkend worden dat sommige ouders, onder wie die uit maatschappelijk kwetsbare gezinnen, veel minder aanspraak kunnen maken op een ondersteunend sociaal netwerk. Bovendien blijkt juist deze groep ouders vanuit professioneel oogpunt moeilijker te bereiken. In dit artikel wordt een kader geschetst om opvoedondersteunend te werken met groepen ouders uit kwetsbare gezinnen. Hiertoe werd aangesloten bij het groepswerk van vzw (vereniging zonder winstoogmerk) De Keerkring, Centrum voor Opvoedingsondersteuning in Sint-Niklaas in België.

inhoud

170 Van de redactie Kolom
171 Hulp, buffer of omstandigheid | Bert Krapels

Thema: Het informele netwerk: een omstandigheid of een buffer?
172 Inleiding op het thema | Margreth Hoek, Hanneke Miley en Pieter Remmerswaal
174 Taakverdeling in de opvoed- en ouderpraktijk - casus Sanne | Hanneke Miley
en Pieter Remmerswaal
182 Ouderschap en de betekenis van solidariteit om je heen | Herman Baartman
195 Groepswerk met ouders in perspectief: hoe kwetsbare ouders elkaar steun bieden
| Kristien Nys
209 Steun van ouders aan volwassen kinderen: een sociologisch perspectief | Freek Bucx
217 Kritische blikken vanuit het netwerk omzetten in begrip: over het organiseren van
steun voor ouders | Alice van der Pas

Alledaags ouderschap
223 Alledaags ouderschap | Parel van Panama

Literatuur Recensies
226 Opvoedingscanon | Albert Boon
229 Oudergericht Pedagogisch adviseren |Cé Haans
231 Duidelijke ouders | Bob de Raadt
232 The journey to parenthood - myths, reality and what really matters | Hanneke Miley
233 Handboek Methodische Ouderbegeleiding 6 | Rita Blaak
237 Nota Bene

Kent u dat gevoel? Midden op een tennisbaan staan, terwijl de ballen je van alle kanten om de oren vliegen. En dan ook nog van jezelf verwachten dat je elke bal terugslaat.

Het vereist enige toelichting hoe ik op die tennisbaan terechtkwam. Ik weet niet of dat was door een specifieke eigenschap van mijzelf of door een hinderlijk trekje dat veel hulpverleners siert. Is dat laatste het geval dan krijg ik van u misschien meer begrip.

Zodra je een kind krijgt, kijkt de hele maatschappij over je schouder mee of je het goed doet', aldus Annie Mattheeuws1 'het geboortekaartje valt in de bus bij familie en vrienden, de voortuinooievaar zorgt dat de buurt het weet en al die mensen ervaren meteen al twijfel of vertrouwen. Doopfeest en kraamvisite dienen om die te bevestigen. Er wordt nog niets uitgesproken; wel wordt er - zogenaamd ongemerkt - over je schouder meegekeken.

Klinkt dit al te wantrouwig? Of vormt men zich inderdaad graag een oordeel over andermans ouderschap?
Dat kan heel functioneel zijn als het samengaat met hand- en spandiensten om de betreffende ouder te steunen, maar vreemd genoeg combineert men het zien van problemen van ouders soms met wegkijken van hun nood.

Dijkstra, S. (2010). Partnergeweld en kindermishandeling. AVANS Hogeschool, Breda: Lectoraat Vrouwenopvang en Huiselijk geweld. (208 pp.)

Dijkstra, S., Dartel, N. van, Verhoeven, W. & Veldkamp, T. (2010). Verborgen schatten: wat professionals doen en cliënten ervaren bij de aanpak van geweld. AVANS Hogeschool, Breda: Lectoraat Vrouwenopvang en Huiselijk geweld. (208 pp.)

Jongh, E. de (2010). Kwetsbaarheid overbrugd; een verkennend praktijkonderzoek naar de zorgbehoeften van cliënten met een licht verstandelijke beperking en hun kinderen in de vrouwenopvang. AVANS Hogeschool, Breda: Lectoraat Vrouwenopvang en Huiselijk geweld. (121 pp.)

Verhoeven, W. & Dijkstra, S. (2010). Kinderen en kinderwerk in de vrouwenopvang. AVANS Hogeschool, Breda: Lectoraat Vrouwenopvang en Huiselijk geweld. (135 pp.)

Deze boeken weerspiegelen drie jaar lectoraat van dr. Sietske Dijkstra en van haar vastberaden focus op vrouwenopvang en huiselijk geweld: op de blinde vlekken in onderzoeksliteratuur en regeringsbeleid en op denk- en handelingsverlegenheid bij overvraagde professionals. Samen vormen ze een mooi opgebouwde serie. Het eerste boek bevat artikelen en recensies (deels verschenen in dit tijdschrift), interviews en voordrachten: Dijkstra's pogingen om greep te krijgen op een complex onderwerp.

Het is duidelijk dat er samenhang en overlap is tussen de buffers 'solidaire gemeenschap' en 'goede taakverdeling'. In deze bijdrage komen beide buffers aan bod, maar ligt het accent op die van de taakverdeling. Daarbij staat niet de taakverdeling als zodanig centraal, maar het verband tussen de kwaliteit van de 'vïllage' en de kwaliteit van ouderschap. Wat dragen ouders en hun omgeving er samen aan bij, dat ouders hun kinderen soms zo schromelijk tekort doen? De auteur betoogt dat de overheid de plicht heeft om solidariteit te betonen met ouders en ouderschap. Een plicht die meer inhoudt dan het revitaliseren van de sociale omgeving, het sociale netwerk van ouders, voor zover de overheid daartoe al bij machte is. In het kielzog van de toenemende aandacht voor de village wordt er soms voor gepleit ouders meer aan te spreken op hun gedrag. Besproken wordt de verhouding tussen privacy, autonomie, schroom en solidariteit in zo'n situatie.

Opvoeden volgens het boekje
Als ouders van twee pubers sleepten een paar boeken ons door onze onzekere op-voedmomenten. De eerste jaren vonden we steun in Baby en kind van Penelope Leach, een boek vol praktische tips voor ouders die het allemaal nog moeten leren. Maar ik herinner me toch vooral de boodschap van Leach dat we maar goed naar onze baby en onze eigen gevoelens moesten luisteren en dat het dan allemaal wel goed zou komen. Dat brengt me gelijk op wat volgens mij de essentie is van een boek dat ouders wil ondersteunen. Geef ouders wat praktische tips, biedt ze troost in moeilijke momenten en geef ze het gevoel dat het wel goed komt. Terwijl onze zonen opgroeiden en we telkens meer moeite kregen om te vertrouwen op het advies van Leach om ons gevoel te volgen, kwam Frans Plooij in ons leven. Het boek Oei, ik groei! werd het volgende baken om de koers op uit te zetten bij de opvoeding van onze energieke zoons. Hierin vonden we vooral de troost die ouders nodig hebben.

Nadat kinderen het ouderlijk huis verlaten en een eigen huishouden voeren, kunnen zij blijven rekenen op de steun van hun ouders. Ouders willen graag dat het goed gaat met hun jongvolwassen kinderen en richten hun steun vooral op die kinderen die het nodig hebben. Wanneer hun kinderen zelf ouder worden, springen ouders veelal bij en helpen bij de zorg voor de kleinkinderen. Er zijn aanwijzingen dat jongvolwassenen tegenwoordig meer behoefte hebben aan ouderlijke steun dan een aantal decennia geleden. Mogelijk spelen hierin recente sociaaleconomische, demografische en maatschappelijke ontwikkelingen een rol. Deze zorgen ervoor dat het voor jonge mensen lastig is om in economisch en maatschappelijk opzicht een zelfstandig bestaan op te bouwen. Bovendien zijn er meer tweeverdieners en éénoudergezinnen dan vroeger waardoor de behoefte aan kinderzorg en -opvang door grootouders groter is.

De auteurs beschrijven een casus die model staat voor meerdere zaken waaraan zij beide in hun semiresidentiële praktijk als ouderbegeleider bijdragen leverden. In deze casus gaat het om de beperkt cognitief begaafde ouders van de driejarige Sanne die met algehele ontwikkelingsachterstanden bij een orthopedagogisch centrum wordt aangemeld. Er is een sterk steunend informeel netwerk in de vorm van beschikbare grootouders. Hun gezondheid neemt helaas zodanig af dat hun bijdragen aan de buffer taakverdeling moet verminderen en opvoederschap en ouderschap onder ernstige stress komen te staan. De rollen, visie en positie van diverse hulpverleners worden beschreven ten aanzien van bufferversterking van het ouderschap, met taakverdeling, ook door de hulpverlening zelf, als uitgangspunt. Het zorgvuldig delen van opvoedzaken en ouderschapstaken, waarbij ouders de regie behouden, leidt bij hen tot ouderschapsgroei, ondanks hun sterk belaste verleden. Ook opvoedsteun op afstand aan moeder leidt tot succeservaringen met haar kind en tot passende besluitvorming door ouders. In alinea's getiteld 'Bufferdenken' (Van der Pas, 2009) verantwoorden de auteurs het handelen van de ouderbegeleider in de casus met koppelingen naar het theoretisch werkmodel.

Bij het grootbrengen van kinderen is de blik vaak alleen gericht op opvoedvaardighe-den van ouders. Het bufferschema van Alice van der Pas dwingt om breder te kijken. Zij wijst onder meer op het belang van de buffer 'taakverdeling' voor ouders en plaatst ouderschap zo in een breder perspectief. Een kind grootbrengen is geen éénmans- of éénvrouwsactie. Opvoeden is enerzijds wel persoonlijk maar gebeurt anderzijds samen met mensen uit de directe omgeving, een omgeving die al dan niet welwillend meekijkt. Een omgeving die gevraagd of desnoods ongevraagd een helpende hand biedt.

Wist u dat kindermishandeling en sociaal isolement vrijwel altijd samengaan? Vermoedelijk wel want dat kunt u als hulpverlener dagelijks zien in de praktijk. Zijn uw interventies dan ook gericht op het versterken van het sociale netwerk van ouders? Te weinig, naar mijn indruk. Opvoedon-dersteuning is voornamelijk gericht op het versterken van de opvoedvaardighe-den van ouders en in beperktere mate op het versterken van hun vaardigheden om steun te zoeken en vragen in het eigen sociale netwerk. Familienetwerkberaden en Eigen kracht-conferenties worden nog maar beperkt ingezet. En dan voornamelijk in situaties die escaleerden door ernstige zorgen over de veiligheid en ontwikkeling van de kinderen.