Ouderschapskennis 2012-2

Eind 2009 verscheen het boek De grenzeloze generatie en de eeuwige jeugd van hun opvoeders, geschreven door Motivaction-onderzoekers Martijn Lampert en Frits Spangenberg. De onderzochte jongeren van de grenzeloze generatie zijn gericht op uiterlijk, merken, netwerken en kicks, zo stellen de auteurs. Positief is dat hun ouders het beste met ze voor hebben, bezorgd zijn en hun kinderen leren voor zichzelf op te komen. Daar staat echter tegenover dat ouders van nu niet streng voor hun kinderen zijn en te weinig tijd voor ze hebben. Volgens een meerderheid van de bevolking is de opvoeding te vrij - kinderen wordt te weinig geleerd zichzelf te beheersen - en ingewikkelder dan vroeger. 'Onze samenleving verwaarloost de jeugd en haar eigen toekomst door een gebrekkige overdracht van basiswaarden.' Met deze stelling bereikten de onderzoekers de media en minister-president Balkenende, die een exemplaar van dit door hem als 'belangwekkend' getypeerde boek in ontvangst nam.
Is het werkelijk zo mis met puberend Nederland en vooral hun ouders? Is de beschuldiging aan ouders dat zij een 'alles kan, alles mag'-principe hanteren terecht? Klopt het dat veel ouders forever young willen zijn, waardoor hun kinderen zich superieur gaan voelen en ouders nauwelijks durven ingrijpen? De vraag is of hier sprake is van een staaltje onvervalste puber-dan wel van parentblaming of van een verontrustende waarheid, waarvoor we graag de ogen sluiten. In deze bijdrage wordt een poging gedaan een tip van de sluier op te lichten van dit complexe vraagstuk.

82 Van de redactie
84 Lezen | Bert Krapels
86 Verloskundigen dragen bij aan primaire preventie van kindermishandeling door goed ouderschap te ondersteunen | Astrid Merkx en Irene Korstjens
98 Inleiding op het Thema | Margreth Hoek en Hanneke Miley
101 Ouderbegeleiding als morele reflectie | Luc van den Berge
113 Ouders verwennen, nut of noodzaak? |Janneke van Bockel
117 De kunst om ouder te zijn van een puber | Rita Blaak
130 Solidariteit met en tussen ouders | Pieter Remmerswaal
140 Kinderen veilig; commentaar bij een actieplan | Herman Baartman
148 Op één lijn komen met school... | Parel van Panama
150 The Complete Guide to Aspergers Syndrome | Kat Deckert
154 Moeder op afstand |Jacquelien Noordhoek
155 Nota Bene

Op 23 november 2011 stuurde de Kinderombudsman een brandbrief naar de Algemene Commissie voor Jeugdzorg van de Tweede Kamer, waarin hij schreef, dat de overheid op tal van fronten faalt in de aanpak van kindermishandeling, in het bijzonder op de twee belangrijkste: preventie en behandeling. Hij baseerde zich hierbij op een advies voor die aanpak dat is uitgebracht door o.a. het Kinderrechtencollectief, de Augeo Foundation en de Bernard van Leer Foundation. De Staatssecretaris van VWS reageerde voor de camera als volgt:

"Kindermishandeling is afschuwelijk...In mijn functie kan ik daar gelukkig wat aan doen...We willen ook dat de mensen die dat doen gemeld worden en dat die gestraft worden, dus er zal sneller bij de politie worden gemeld. Maar vooral wil ik dat de lange termijn gevolgen voor de kinderen en voor de mensen die dat zo niet bedoeld hadden, dat we daar ook mee aan de gang gaan. We hebben al die dingen opgenomen in een actieplan... dat over een paar dagen gepresenteerd wordt aan de Tweede Kamer" (www.rijksoverheid.nl/ministeries/vws/nieuws/2011/11/23/veldhuijzen-van-zanten-aanpak-kindermishandeling-in-reactie-kinderombudsman.html).

Een allerhande aan artikelen en boeken kort gesignaleerd: Nederlands en anderstalig, oud en nieuw, praktisch en theoretisch, verzorgd (en soms geannoteerd) door Alice van der Pas.


Deze keer niet alleen de gebruikelijke reeks signalementen van lezenswaardige artikelen uit diverse tijdschriften, maar eerst een langere bespreking van drie hoofdartikelen uit het vakblad voor de hoger opgeleide kinder- en jeugdprofessional dat ik altijd van kaft tot kaft lees: Kind en Adolescent Praktijk. Ze nodigen namelijk uit tot een uitstap naar iets wat in deze artikelen over hulpverlening aan ouders opvallend ontbreekt: kennis omtrent ouderschap.
De artikelen gaan over zeer uiteenlopende onderwerpen. Allereerst de methode Signs of Safety (SOS) voor (potentiële) klanten van de kinderbescherming. Vervolgens Mindful Parenting (MP) voor ouders met voldoende tijd en zelfdiscipline voor acht groepssessies van drie uur en dagelijkse meditatie thuis. In een duistere hoek van ons werkterrein bevindt zich dan nog het 'Münchausen'-syndroom (MBP) waarvoor hulpverlening nog moet worden uitgevonden - hoewel het kernprobleem eeuwen oud is.

literatuur - recensies

Rapportengesprek, het is weer zover. We zitten aan een te laag schooltafeltje in de gang en bekijken Tjeerds rapport. Het lag al klaar en de cijfers zijn prima, maar de juf is niet blij met zijn gedrag. Dat komt bekend voor. Ik grap tegen mijn partner: 'Oh, jee, dit blijft zijn hele schoolcarrière zo doorgaan. Let op mijn woorden, tot aan zijn achttiende is het hoofdthema van elk rapportgesprek: Tjeerds gedrag.'
In de klas legt de juf legt uit wat er aan de hand is. Tjeerd laat zich moeizaam corrigeren, kan niet luisteren tijdens kringgesprekken en heeft het hoogste woord. Regelmatig roept hij dat hij dingen makkelijk vindt, en dat is pijnlijk voor klasgenootjes die hard moeten werken om alles onder de knie te krijgen. Op zich is hij een lieve jongen, maar als dit zo doorgaat, gooit de groep hem eruit. Ze heeft dat eerder gezien en wil het graag voorkomen.

De auteur houdt een pleidooi voor openheid vanwege ouderbegeleiders voor de vele morele kwesties waar ouders mee te maken krijgen. Hij pleit voor een pedagogisering in een brede zin van het woord van het professioneel werken met ouders. Dit betekent dat hij naast de bekende oproep om ouders als volwaardige psychologische subjecten op te vatten, ook een oproep lanceert om met ouders om te gaan als volwaardige morele actoren en dit in een brede, ook politieke betekenis van het woord.

Janneke van Bockel is ouderschapscoach met een eigen praktijk (MetaMama) en schrijfster van het boek IJskastmoeder. Ze coacht, schrijft, denkt en spreekt zolang het ouderperspectief centraal staat.


De aanleiding

'Hoe geef je studenten die vier jaar lang gericht zijn op kinderen in een minor van een paar weken iets mee over het ouderperspectief?' verzuchtte Katie Lee Weille toen ik met haar mijn gastlessen in haar minor voorsprak. Half voor de grap, half serieus zei ik dat ik nog wel een leuk project wist waarin ze hun tanden konden zetten. 'Als ik met mijn boek IJskastmoeder lezingen geef, vind ik het opvallend hoeveel eenzaamheid er klinkt in de verhalen die ouders vertellen. Er is een enorme honger naar kennis, maar meer nog naar gezien worden. Ouders lijken soms vermoeider van het zich continu moeten verdedigen, ook bij andere ouders, dan van de worsteling op de werkvloer. En eigenlijk willen ze ook geen lotgenoten zoeken want ze zijn niet "zielig". Bij Gezinsbegeleiding Autisme, een organisatie waar ik freelance als ambulant ouderbegeleider, organiseert men jaarlijks een feestelijke vader- en moederdag die erg op prijs gesteld wordt door hun cliënten. Misschien kunnen de studenten zich buigen over een landelijke verwendag voor ouders van kinderen met autisme. Ze moeten zich dan verplaatsen in waarom deze ouders een verwendag "verdienen" en wat je aanbiedt. Zo verleid je ze het ouderperspectief in te nemen.'

In de discussie rond het thema Solidaire gemeenschap wordt gekeken naar 'het dorp', de context van ouders en gezin. De kleinste gemeenschap is die van het gezin zelf: de relaties tussen ouders en kinderen. Hoe staat het met de solidariteit tussen ouders? En wanneer je je richt op hun onderlinge solidariteit, hoe solidair toon je je als hulpverlener daadwerkelijk zelf aan ouders? Veel ouderbegeleiders en opvoedondersteuners spreken vaak met één ouder tegelijkertijd. Hoe stel je je op ten aanzien van de niet aanwezige ouder en hoe bevorder je de onderlinge solidariteit? Immers, ook wanneer ouders niet samen opvoeden blijven zij een ouderpaar. Solidariteit tussen ouders bevorderen doe je als ouderbegeleider juist omdat dat primair is in het belang van ouders zelf, namelijk voor hun groei als ouder.
De redactiediscussie rond de bufferdynamiek Taakverdeling (Miley, 2011) toonde de verschillende optieken en belevingen van vaders en moeders aan. Door vanuit de ouderbegeleidende positie met ouders eerst over hun onderlinge solidariteit te spreken overbrug je verschillen en geef je hun verschillende bufferdynamieken (Van der Pas, 2005) forse impulsen. Door vervolgens met hen samen te praten over de eigen en elkaars basisvaardigheden als opvoeder en vooral over de verschillen die er altijd mogen zijn, stimuleer je hun onderlinge solidariteit als ouderpaar en daarmee hun ouderschapsgroei.

In dit tijdschrift staat vaak dat we oog moeten hebben voor de inherente kwetsbaarheid van ouders. Het probleem schuilt in de verhouding tussen de ouder die je wilt zijn en wat je feitelijk bent en kunt.
Je weet dat je maar zeer ten dele zult slagen en geleidelijk leer je omgaan met deze kant van je ouderschap. Je bent niet alleen kwetsbaar in de relatie met je kind. Je bent ook zo raakbaar door de omgeving: die jou voortdurend de maat neemt. Tezamen maken kwetsbaarheid en raakbaarheid, dat ouders solidariteit nodig hebben, maar dat blijft vaak onzichtbaar in het alledaagse leven. Ouders zijn sterren in het verdoezelen van hun falen. Zij spelen, zoals Alice van der Pas (2006) het schetste, het toneelstuk van de 'goede ouder': zodra er toeschouwers zijn, zetten ze hun beste beentje voor. Op zich is dit een goede dynamiek. Het dwingt hen om zich als 'goede ouder' te gedragen, ook als de fut eruit is en wanneer ze het niet meer weten. En het kan voor een 'goede ouder'-ervaring zorgen! Je voelt je tot het juiste gedrag aangezet en dan pakt het nog goed uit ook: je krijgt het gevoel dat je ertoe doet. Zoiets geeft soms precies de energie die nodig is. Ouders spelen dit toneelstuk waarschijnlijk om hun raakbaarheid te beperken, maar dit toneelspel houdt wel de mythe in stand dat de meeste ouders zich vanzelf ontwikkelen tot 'goed genoeg' opvoeders.

Ouders staan volop in de belangstelling. Het beeld van ouders als veroorzakers van problemen bij kinderen, als agressoren bij kindermishandeling en als onderwerp van het justitiële apparaat bij bijvoorbeeld schoolverzuim, wordt o.a. door de ontwikkeling van de Centra voor Jeugd en Gezin en de transitie Jeugdzorg minder negatief. Ouders worden toenemend gezien als de sleutelfiguren, vanuit het besef dat kinderen vooral door de inzet van ouders gezond opgroeien en niet door wetten of instituties.

Het Nederlands Centrum voor Jeugdgezondheid publiceerde een handreiking voor professionals met de titel: 'Aansluiten bij ouders van vandaag' en schrijft in de inleiding: 'Het blijkt steeds vaker dat effectieve ondersteuning aan jeugdigen uitgaat van de eigen kracht en mogelijkheden van kinderen, jongeren en ouders.... de benadering van professionals moet ertoe leiden dat ouders en kinderen versterkt worden in hun eigen kracht en mogelijkheden.' Er valt veel te zeggen over dit citaat: effectieve ondersteuning van jeugdigen heeft altijd al gelegen in het versterken van het ouderschap; eigen kracht van ouders is iets anders dan ouderschap ondersteunen, etc.

Maar de redactie beoordeelt het positief dat de heersende opvatting steeds meer wordt dat ouders en hun ouderschap het aangrijpingspunt moet zijn van de jeugd(gezondheids)zorg. Wij willen ook de professionals ondersteunen die dat eigenlijk al lang weten, maar er niet, of onvoldoende, een (theoretisch) kader voor hebben.
Ik was dan ook blij verrast over het artikel van twee verloskundigen in het Tijdschrift voor Verloskundigen. Dit artikel is overgenomen in de rubriek 'Wat heet (nog) ouderbegeleiding'.
'De verloskundigen zien een taak in het ondersteunen van goed ouderschap ter primaire preventie van kindermishandeling. Ze doen dit als vanzelfsprekend en op een intuïtieve manier, vaak gebaseerd op persoonlijke ervaring. Zij hebben behoefte aan meer kennis en vaardigheden, scholing en beleidsmatige ondersteuning.'
En daar dragen we met dit tijdschrift graag aan bij.

Dat doen we onder andere door onderdelen van de ouderschapstheorie uit te werken. Met name de 'buffers' die het ouderschap beschermen tegen de hectiek op de dagelijkse werkvloer. In nummer 15.1 werkten we het onderwerp solidariteit met ouders uit, nu die tussen ouders. Niet alleen professionals nemen ouders de maat, ook ouders onderling doen dat. Iedere ouder kent daar voorbeelden van. Met de artikelen in dit thema wordt van verschillende kanten meer inzicht gegeven over hoe solidariteit werkt of wanneer juist niet.

Ineke Huibregtsen

Kindermishandeling komt vaak voor en heeft vergaande negatieve consequenties. Daarom is het belangrijk dat verloskundigen kunnen bijdragen aan primaire preventie, het voorkomen van kindermishandeling.
Deze kwalitatieve studie exploreerde met behulp van individuele interviews de ervaringen, gedachten en gevoelens rond primaire preventie van kindermishandeling van elf eerste- en tweedelijns verloskundigen in Limburg en Brabant.

De verloskundigen zien een taak in het ondersteunen van goed ouderschap ter primaire preventie van kindermishandeling. Ze doen dit als vanzelfsprekend en op een intuïtieve manier, vaak gebaseerd op persoonlijke ervaring. Zij hebben behoefte aan meer kennis en vaardigheden, scholing en beleidsmatige ondersteuning.

De verloskundigen in deze studie willen hun competenties in ouderschapsondersteuning verder ontwikkelen om hun rol in primaire preventie van kindermishandeling professioneler uit te oefenen. Voor scholing lijkt een bestaand ouderschapsmodel geschikt.