Ouderschapskennis 2013-2

'Explosion is de sterkste aanval, wist jij dat? Maar je pleegt wel zelfmoord. Kun je beter Hyper Beam nemen: die heeft 150 power. Dan pleeg je geen zelfmoord, maar je moet de volgende ronde wel een beurt overslaan.' Tjeerd hangt als Pokémon-deskundige aan de telefoon met een schoolvriendje. Geen idee waar hij het over heeft, maar dat was mijn eigen keuze, nog niet beseffend hoe alom aanwezig computerspelletjes spoedig zouden zijn in zijn leven. Voor wie het nog niet weet: Pokémon is na Super Mario het best verkochte computerspel, aldus Wikipedia. Er zijn ook animatiefilms en een kaartspel, en natuurlijk kun je Pokémon-beestjes kopen. Op YouTube staan zelfgemaakt filmpjes over hoe en waar je Pokémons vindt of laat evolueren, al zegt Tjeerd dat de online hulp niet altijd klopt.

Ouders leren het opvoeden mede doordat hun kinderen hen trainen (bijvoorbeeld in geduld), programmeren en bijsturen, en natuurlijk ook uitproberen, overvragen, verleiden en belonen. Kinderen zijn nu eenmaal geen passieve passagiers op de achterbank van de ouderlijke opvoed-auto. Sterker: hun 'aanpak' van de ouders bepaalt in hoge mate mee hoe ze worden grootgebracht. Dat is de gewone gang van zaken. Daarnaast zou de term 'child effect' standaard één van de hypotheses moeten zijn bij onhandig of onveilig rijgedrag' van ouders. In dit artikel geef ik voorbeelden van kind-effecten' - van baby tot en met volwassene. Ook schets ik de (schaarse) vakliteratuur hierover. Uiteenlopende visies en termen buitelen daarin over elkaar heen, in nogal diffuse discussies, maar de volgende conclusies kunnen toch worden getrokken:
- in het twee-richtingverkeer, dat inherent is aan opvoeden, hebben ouders meer verantwoordelijkheid dan het kind, maar niet per se meer invloed en macht;
- het positieve effect van 'child effect' gaat gelijk op met hoe veilig ouders zich voelen.

Het Advies en Meldpunt Kindermishandeling heeft Y. van 2 jaar aangemeld bij de Raad voor de Kinderbescherming.

Het onderzoek heeft plaatsgevonden binnen het Veilig Verder Team, een samenwerkingsverband tussen Bureau Jeugdzorg, Stichting de Waag, Algemeen Maatschappelijk Werk en het Steunpunt Huiselijk Geweld.

Het Advies en Meldpunt Kindermishandeling heeft C. van 10 jaar aangemeld bij de Raad voor de Kinderbescherming.

Het AMK maakt zich zorgen over de situatie van C. Het AMK constateert dat C. is opgegroeid in een emotioneel en pedagogisch verwaarlozend gezinssysteem. Daarnaast is zij van jongs af aan getuige geweest van huiselijk geweld tussen haar ouders en daarna tussen vader en haar broers.

'Goede ouder'-ervaringen laten ouders weten dat ze het als ouders toch niet zo slecht doen, aldus van der Pas (2008, p. 233). Deze beschrijving is ruim en ook vaag. Wat zijn 'goede ouder'-ervaringen? In het kader van het project: 'Deze steun heb ik nodig' van het Landelijke Cliëntenforum Jeugdzorg (LCFJ) spraken ouders met elkaar over 'goede ouder-ervaringen' en werd een rijkdom aan deze ervaringen zichtbaar. Naast uitspraken van deze ouders zijn de citaten in dit artikel een deel van langere interviews met diverse ouders over wat ouderschap voor hen betekent. Mensen zijn relationele wezens die zichzelf leren kennen en waarderen binnen verschillende relaties, ook in het ouderschap. Ouders vertellen over de intimiteit van het alledaagse leven met een kind; dit biedt een diversiteit aan 'goede ouder'-ervaringen binnen deze relatie. Daarnaast zijn er verhalen waarin omstandigheden tegenzitten en ouders worstelen met knelpunten en dilemma's. Zij zoeken steun die uiteindelijk helpt. 'Goede ouder'-ervaringen gaan door als het opvoeden klaar is, de kinderen volwassen zijn en hun eigen leven leiden. Tot slot benoemen ouders 'werken aan jezelf en het verhelderen van wat je als ouder belangrijk vindt als voorwaarden voor het opdoen van 'goede ouder'-ervaringen. Als je weet wat je wilt is het gemakkelijker om een pad uit te stippelen en behaalde successen te herkennen.

inhoud

90 Van de redactie

91 Kolom
Begeleid bezoek | Tonja Roodenburg

93 Wat heet (nog) ouderbegeleiding?
Child Effect | Alice van der Pas

105 Alledaags Ouderschap
Overal en altijd, thuis en op de fiets: Pokémon! | Parel van Panama


Thema: Veiligheid als leidend beginsel
108 Inleiding op het thema | Goos Cardol
111 Vignet: Een voorbeeld uit de dagelijkse praktijk
112 Veiligheid als leidend beginsel | Goos Cardol 124 Kindveiligheid bij gemeenten | Pieter Veen
137 Veiligheid en de Raad voor de Kinderbescherming | Meta Kuipers &José Hermans
147 Zorg voor veiligheid van kinderen | Herman Baartman
159 Veilige wiegen en onveilige aannames | Alice van de Pas
165 Vignet 2: Een voorbeeld uit de dagelijkse praktijk

166 Kolom
Veiligheid voor Alles | Janneke van Bockel

167 Wat heet (nog) ouderbegeleiding
Een rijkdom aan | Margreth Hoek

178 Ouders in Beeld
'Lost Mother' | José Koster

181 Recensie
Gehechtheid in beeld | Gé Haans

De verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg verschuift per 1 januari 2015 van de provincies en zorgverzekeraars naar de gemeenten. Deze transitie is niet alleen een overdracht van taken maar vraagt ook een omvorming ervan en bovendien om harmonisatie met andere gemeentelijke taken in het sociale domein, zoals zorg, onderwijs en begeleiding naar werk. Voor gemeenten betekent dit een zeer complexe sturingsvraag waar bekende vormen van sturing niet effectief voor zijn en tot bestuurlijke kramp leiden. De auteur toont aan dat de manier waarop gemeenten gewend zijn te sturen niet effectief is en draagt hiervoor een alternatief aan. Wat betreft veiligheid zullen lef en bestuurlijke moed moeten worden getoond om te erkennen dat onveiligheid nooit (volledig) kan worden uitgebannen en ongelukken zullen blijven voorkomen. Het is noodzakelijk dat ouders en professionals meedenken. Gemeenten zullen deze inbreng moeten verwelkomen en laten meewegen in hun besluitvorming rond sturing en organisatie van de nieuwe jeugdzorg.

"Hé lieverd!" Met haar armen wijd staat ze op het schoolplein en kijkt verlangend naar haar kind. Ze hoopt dat hij naar haar toe komt rennen. Maar de vijfjarige Bradley kijkt naar de grond, en sjokt. Ze knielt voor hem neer en aait over zijn bol. "Ha schatje, wat ben ik blij je te zien." Hij kijkt op en lacht even. "Kom, geef mama een handje, dan lopen we naar huis." Ze vraagt hoe het was op school. Hij haalt zijn schouders op. "We gaan straks cupcakes versieren", vertelt ze opgewekt. Prompt staat hij stil. "Ik wil fietsen op het pleintje", sputtert hij tegen. "Liefje, een andere keer mag je fietsen, vandaag kan dat niet. Je bent maar een uurtje bij mama". Onmiddellijk begint hij te krijsen en te stampvoeten. Ze schrikt. Op lieve toon probeert ze: "Kom, we gaan eerst een boterhammetje eten, dan lees ik je een verhaaltje voor en daarna gaan we gezellig de cupcakes versieren."

"Mama, zag je dat? Die mevrouw deed heel boos omdat haar kindje op de glijbaan probeerde te klimmen. Ze pakte het meteen weg van de tweede tree van het trappetje." Mijn jongste is verontwaardigd naar me toegerend en kijkt me nu met grote vragende ogen aan. Ik zag het gebeuren, bij de glijbaan, en het verbaasde me ook, maar hoe leg je een kind van zes uit dat je als ouder altijd schippert tussen 'laten gaan' en 'ingrijpen'? De ene keer lukt dat beter dan de andere. Het ge-'pas-op!' en 'kijk uit!' is vaak niet van de lucht in een speeltuin, vaak al voordat er sprake is van enig gevaar. Nu moet je als ouder ongelukken zien te voorkomen, dat spreekt voor zich, maar de truc is die waarschuwingen op het goede moment te laten klinken, en ze niet te pas en te onpas uit te kramen. Anders verliezen ze al snel hun functie.

Recensies

Documentaire: 'Lost Mother'

http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/documentaire/l/lost-mother.html
Duur: 55 minuten
Regie: Margit Balogh, Productie: 2ndFloorUp

'Veiligheid' lijkt het wondermiddel te zijn dat problemen rond jeugdigen moet oplossen, maar dreigt tevens te verworden tot een veelkoppig monster. In politieke debatten en maatschappelijke discussies, maar ook in de media en in wetgevingstrajecten wordt over veiligheid gesproken door beleidsmakers, juristen, pedagogen, psychologen en professionals in de zorg voor jeugd. Veiligheid is 'hot'. Met een beroep op veiligheid kunnen deuren worden geopend die voorheen gesloten bleven. Zo is er wetgeving in de maak die, wanneer de veiligheid van het kind in het geding is, eerder ingrijpen in gezinnen mogelijk maakt. Tevens kunnen, met een verwijzing naar veiligheid, zaken worden verboden die in het verleden als 'behorend bij het leven' werden beschouwd, zeker daar waar het de veiligheid in de publieke ruimte betreft. Het accent op veiligheid is niet een typisch Nederlands verschijnsel, maar doet zich in meer Europese landen voor.

In de aanloop naar dit nummer heeft het onderwerp veiligheid mij, vanuit verschillende perspectieven, beziggehouden. Mijn dochter en schoonzoon wonen in Boston. Vlak na de 'marathon bombing' en de schietpartijen bij de klopjacht op de daders, vlieg ik naar hen toe voor een al eerder geplande vakantie. Terwijl ik daar ben komt het bericht dat de Leidse scholen worden bedreigd en de school van mijn jongste zoon gaat een dag dicht. Ondertussen correspondeer ik via de mail met de auteurs die bijdragen aan het thema Veiligheid voor dit nummer en redigeer ik hun bijdragen. Vanuit verschillende perspectieven ervaar ik zo dat veiligheid een emotioneel en weerbarstig begrip is. Waarom ben ik gerustgesteld wanneer ik hoor dat er niets heeft plaatsgevonden op de school van mijn zoon, terwijl hij iedere dag het risico loopt aangereden te worden op de fiets? Waarom schrik ik als er een politieagent wordt doodgeschoten vlak bij de sporthal waar mijn dochter wekelijks sport, terwijl haar dagelijkse fietstochtjes door Boston nog gevaarlijker zijn dan die van mijn zoon hier in Nederland? Het heeft met controle te maken: ik kan mijn zoon op het hart drukken voorzichtig te zijn en ik weet dat mijn dochter altijd een helm draagt. Ik heb invloed, er kan iets aan gedaan worden.

Meest actueel is de wekenlange aandacht van heel Nederland voor de vader die zijn twee zoons en zichzelf om het leven bracht. De emoties lopen hoog op in de media en bij duizenden mensen die helpen zoeken naar de broertjes, bloemen leggen en het condoleance register tekenen. De behoefte aan controle of om iets te kunnen doen, ook al leidt het tot schijnveiligheid, is een rode draad in dit thema. Na ruim 11 jaar neemt de redactie afscheid van Birsen Akin. Birsen is met haar kennis van de jeugdbescherming en fijn gevoel voor de positie van ouders altijd een belangrijke collega in de redactie geweest. Zij verzorgde een reeks van interviews met allochtone ouderbegeleiders. Bovendien was zij jarenlang de trekker achter de recensies. Boeken regelen, recensenten zoeken en begeleiden. We zullen Birsen missen én we danken haar zeer voor haar bijdrage!
In dit nummer starten we met een nieuwe rubriek: 'Ouders in Beeld'. José Koster recenseert documentaires waarin ouders in beeld komen. Ze bespreekt hoe ouders en hun ouderschap in beeld worden gebracht en welke indruk dat bij de kijker achterlaat. Zeer aan te bevelen, met in dit nummer de documentaire: 'Lost Mother'.

Het is eerder voorgekomen: een medische ontdekking kantelt het denken over een ziekte of probleem, en opeens gaat een groep vermeende zondaars vrijuit. Zo was de pest eeuwenlang een straf van God, totdat men ontdekte dat vuil drinkwater de schuldige was, en niet de zondige dorpsgenoten. Autisme heette te worden veroorzaakt door 'ijzige' moeders, totdat men ontdekte dat sommige baby's verstijven bij traditioneel moederlijk gedrag en hun ouders als het ware dwingen om 'ijzig' te doen.

Veiligheid is het leidende begrip in de jeugdzorg en jeugdbescherming geworden. Door een sterk accent op de veiligheid van jeugdigen te leggen, wordt beoogd ontwikkelingsproblemen te voorkomen en streeft men naar een veiliger samenleving. Echter, als we verzuimen met elkaar de discussie te voeren over wat we precies verstaan onder veiligheid, en onvoldoende de afweging maken tussen veiligheid en andere relevante ontwikkelingscondities, doen we ouders en jeugdigen onvoldoende recht. Daarnaast zou het goed zijn als we met elkaar de discussie voeren of een risicoloze samenleving wel een reële doelstelling is, en we niet teveel bezig zijn een utopie na te streven.

De Raad voor de Kinderbescherming vervult een specifieke rol in de jeugdbescherming. De Raad doet onderzoek om te beoordelen of er sprake is van een 'ernstig bedreigde ontwikkeling' en of er een kinderbeschermingsmaatregel nodig is om 'de bedreiging af te wenden'. Dit kan leiden tot het verzoek aan de rechter om in te grijpen in het gezag van ouders en een gezinsvoogd aan te stellen die toeziet op het veilig opgroeien van het kind. Op dit moment staat 'veiligheid' in het middelpunt van de belangstelling in de samenleving en dus ook bij de Raad voor de Kinderbescherming. Deze bijdrage beschrijft hoe de Raad door de methodiek Signs of Safety' toe te passen extra aandacht voor veiligheid, waaronder fysieke veiligheid, tot stand brengt.

Veiligheid is hét dominante thema geworden in de jeugdzorg, waardoor deze sterk in het teken is komen te staan van risicomanagement. De nadruk is komen te liggen op regels, procedures en protocollen. Immers, hoe sterker de behoefte - of hoe groter de illusie - om risico's beheersbaar te kunnen maken, des te groter behoefte aan controle. De auteur beschrijft dat we hier te maken hebben met een 'oud'probleem: de spanning tussen zorg voor het welzijn van kinderen en zorg voor hun veiligheid.