Bezield en bezielend onderwijs - Pedagogiek van onderbreking en verbinding

Bezield en bezielend onderwijs - Pedagogiek van onderbreking en verbinding

Gratis

Omschrijving

Vanavond wil ik jullie een verhaal vertellen. Het verhaal van een persoonlijke zoektocht, die tegelijkertijd meer is dan alleen maar mijn particuliere bekommernis.

Het gaat over de zoektocht naar wat goed onderwijs is en wat dat van ons vraagt. De titel van mijn verhaal zegt daar al iets over: voor mij is goed onderwijs bezield en bezielend onderwijs. Wat me aan het hart gaat, is dat we in het onderwijs zorgen voor de ziel van de kinderen. En om dat te kunnen doen, moeten we zorgen voor de ziel van de leraren en voor de ziel van de docenten die jonge mensen tot leraar opleiden. 

Wat ik daarmee bedoel, hoe we daar in het lectoraat Professionaliseren met hart en ziel op betrokken zijn, hoe we daar onderzoek naar doen en wat we daarbij tegenkomen - daar wil ik vanavond over vertellen. In de ondertitel is sprake van een pedagogiek van onderbreking en verbinding. Wat wil dat nu precies zeggen? Elke dag gebeuren er onverwachte, onvoorspelbare dingen in de klas. Grote en kleine dingen waar je, vaak zonder dat je tijd hebt om erover na te denken, wat mee moet. Je wil met de les beginnen en er is een vlinder in de klas of het begint buiten te sneeuwen. Een regenboog! De moeder van één van je leerlingen is gestorven. Een kind gooit met een stoel. Er gaan er twee met elkaar op de vuist. In het nieuws was er een terroristische aanslag. De wc zit vol met rollen wc-papier. Een kind is weggelopen uit de school. Of je krijgt een kind maar niet vooruit met lezen. En ga zo maar door.

Hoeveel kennis en vaardigheden je je als leraar ook eigen maakt en hoeveel structuren onderzoekers en beleidsmakers ook ontwikkelen om je grip te geven op de dingen – het zal altijd zo zijn dat je onderbroken wordt en dan weer op zoek moet gaan naar verbinding. Elke dag weer. Dat hoort bij leraar zijn.3 En die onderbrekingen moeten we er, als je het mij vraagt, niet helemaal uit proberen te krijgen. Niet alleen omdat het niet kán, maar vooral omdat het juist goed is dat we niet alles onder controle hebben. 

Want juist daar waar de werkelijkheid aan onze greep ontsnapt – in het toeval, in wat ons toevalt4 – daar zit de ruimte waarin mensen hun eigen weg kunnen vinden en een echt mens kunnen worden. Daar zit de vrijheid.5 Die barsten in onze plannen zijn geen vloek maar een zegen. Het zijn openingen waarlangs verbinding mogelijk wordt. Of beter gezegd: het zijn de momenten waarop we ervan doordrongen raken dat we altijd al verbonden zíjn en al steeds met elkaar middenin de onderwijspraktijk staan. In die verbondenheid, daar zit de ziel van het onderwijs. Daarom denk ik dat het bij de professionaliteit van leraren hoort, je hart open te stellen voor het onbeheersbare en je te laten raken. Ik denk dat het op momenten dat je onderbroken wordt, belangrijk is om weerstand te bieden aan je ongeduld en je hang naar controle – hoe menselijk ook – omdat die de verbinding in de weg staan. Om dat te kúnnen moet je het eerst wíllen.

Daarom probeer ik het verlangen daarnaar te wekken door op allerlei manieren en op allerlei plaatsen in woord en daad een pleidooi te houden voor vertraging, om stil te staan bij het onbeheersbare. Ik probeer in herinnering te brengen dat we mensen zijn – niet: razendsnelle, programmeerbare dataverwerkers of altijd opgeruimde überpedagogen die altijd een antwoord klaar hebben. En overal waar een verlangen begint te kriebelen, probeer ik dat vuurtje aan te blazen, om meer vanuit het hart te gaan werken en vanuit vertrouwen in de mogelijkheid van verbinding, juist op die moeilijke momenten. Dat is in het kort mijn betoog. Straks zal ik nog meer vertellen over hoe en waarom ik dat probeer te doen en wat ik daarbij tegenkom. Maar eerst keer ik nog even terug naar het begin.

 

[Rede, in verkorte vorm uitgesproken ter gelegenheid van de publieke presentatie van het lectoraat Professionaliseren met hart en ziel. Samen leren en samen leven in een wereldstad, Thomas More Hogeschool, Rotterdam, 27 januari 2020]