Dit rapport biedt een eerste voorzichtig antwoord op de vraag naar de effecten van deelname aan kinderopvang op cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen op de middellange en lange termijn. Om deze vraag te beantwoorden zijn een internationaal literatuuronderzoek en nieuwe analyses op bestaande pre-COOL data gedaan. Uit het internationale literatuuronderzoek blijkt dat heel vroege intensieve deelname, tot 1 à 1,5 jaar, aan kinderopvang risico’s voor de ontwikkeling met zich meebrengt. De risico’s zijn groter naarmate de kwaliteit van de opvang lager is. Met betrekking tot het beleidsvoornemen om de kinderopvang binnenkort nagenoeg gratis te maken, waarschuwen de onderzoekers dat intensief gebruik alleen wenselijk is wanneer de kwaliteit van de opvang voldoende is.
Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om een eerste, voorlopig antwoord te geven op de vraag naar de effecten van kinderopvang op de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen op middellange en lange termijn. Het belang van de kwaliteit van de opvang en de invloed van kindgebonden sociaal-emotionele en sociaaleconomische risicofactoren is hierin meegenomen.
Uit het internationale literatuuronderzoek concluderen de onderzoekers dat deelname aan universele programma’s voor kinderopvang, voorschoolse educatie of kleuteronderwijs vanaf 2 à 3 jaar positief bijdraagt aan de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen op middellange en lange termijn, met de sterkste positieve effecten voor kinderen die opgroeien in kansarme situaties. Voor kinderen onder de 2 jaar, zijn de resultaten veel minder eenduidig. Alles wegend, concluderen de onderzoekers dat heel vroege intensieve kinderopvang tot 1 à 1,5 jaar risico’s met zich meebrengt voor de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Deze risico’s zijn groter naarmate de kwaliteit van de opvang lager is. Ook voor kinderen voor wie het alternatief is om thuis opvang van hoge kwaliteit van hun ouders te ontvangen, zijn de risico’s voor de ontwikkeling groter.
De uitkomsten van de nieuwe analyses van de pre-COOL data, gericht op kinderen die deelnamen aan hele dag kinderopvang, komen in grote lijnen overeen met de conclusies uit het internationale literatuuronderzoek, maar lijken minder extreem. Zowel als het gaat om de positieve als om de negatieve effecten.
Waarschuwing: zorg dat de kwaliteit op niveau blijft
De onderzoekers geven aan dat het beleidsvoornemen om kinderopvang nagenoeg gratis te maken, kan leiden tot intensief gebruik van kinderopvang op heel jonge leeftijd. Gezien vanuit de vroege cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen, waarschuwen de onderzoekers dat intensief gebruik alleen wenselijk is wanneer de kwaliteit van de opvang voldoende is. En juist een daling van de emotionele en educatieve proceskwaliteit is volgens de onderzoekers een reëel risico als de vraag naar kinderopvang in korte tijd sterkt toeneemt, ook gelet op het huidige personeelstekort.
Leseman, P. & van Huizen, T. (2022). Effecten van kinderopvang op de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Utrecht: Universiteit Utrecht, Afdeling Development and Education in Diverse Societies & Utrecht School of Economics.