Grenzen aan de maatschappelijke opdracht van de school

Omschrijving

Scholen krijgen de laatste jaren steeds meer maatschappelijke taken toebedeeld. Vanuit hun aard vervullen scholen uiteraard al allerlei maatschappelijke functies, maar de druk op scholen om steeds meer taken op zich te nemen lijkt alleen maar toe te nemen (Bronneman-Helmers 1999). Hoog op de beleidsagenda staan onderwerpen als: achterstandbestrijding, integratie, het voorkomen van segregatie, een veilige school met extra opvang en zorg voor risicoleerlingen, de school als opvoedkundige instelling die waarden en normen overbrengt en afstemt met de ouders en die leerlingen voorbereidt op het burgerschap. Het zijn allemaal onderwerpen die kunnen worden samengevat onder de noemer ‘de maatschappelijke opdracht van de school’.
In de zogenoemde interactieve Koersgesprekken Primair en Voortgezet Onderwijs die minister Van der Hoeven in 2004 met het onderwijsveld voerde, was de maatschappelijke
opdracht van de school een van de discussieonderwerpen en het onderwerp staat nu centraal in deze verkenning van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
In de Koersen Primair en Voortgezet Onderwijs zet de minister haar langetermijnvisie op het onderwijs uiteen. De minister wil dat scholen hun maatschappelijke opdracht vervullen en laat dit waarschijnlijk ook door de inspectie controleren (Koers VO 2004: 40). Het is echter niet alleen de overheid, maar het zijn ook ouders en verschillende maatschappelijke groeperingen die verwachten dat scholen een bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen dan alleen het geven van onderwijs. Een duidelijk voorbeeld van scholen die hun taken hebben verbreed op maatschappelijk terrein zijn brede scholen. Brede scholen zijn slechts één, zij het heel expliciet voorbeeld van maatschappelijke taakverbreding. Ook scholen die zich geen brede school noemen zijn steeds meer taken gaan verrichten.
Op verschillende manieren kan die brede maatschappelijke verantwoordelijkheid van scholen zichtbaar worden. In de inhoud van het onderwijs, door bijvoorbeeld in het curriculum aandacht te besteden aan burgerschapsvorming en waarden en normen. Maar die verantwoordelijkheid kan ook organisatorisch van aard zijn, blijkend uit de samenwerkingsrelaties tussen de school en andere instellingen. Scholen kunnen deze rol heel uitgebreid opvatten zoals dus in sommige brede scholen gebeurt, maar ook beperkt houden en ongetwijfeld zullen er ook scholen zijn die zich expliciet willen beperken tot hun kerntaken.
In het Koersdebat bleek dat scholen worstelen met de vraag in hoeverre zij moeten meegaan met alle –bovendien niet eenduidige – verwachtingen die overheid en samenleving aan de school stellen. Sommige deelnemers aan die discussie zien het bieden van extra voorzieningen als een doel op zich, anderen zien het als instrumenteel voor het kunnen vervullen van de primaire taak van de school. Evenmin blijkt het voor de deelnemers duidelijk waar de grenzenvan de maatschappelijke opdracht of de rol van de school ligt ten opzichte van anderen. Scholen verschillen onderling in hun ambitie om dergelijke taken op zich te nemen en niet iedere school acht zich bovendien voor elke maatschappelijke taak ook even capabel.

Wat is de maatschappelijke opdracht van de school?
De maatschappelijke opdracht is een verzamelbegrip waar iedereen weer iets anders onder kan verstaan. De grens van welke taken scholen (nog wel) kunnen of zelfs op zich zouden moeten nemen en wat zij maar beter kunnen overlaten aan bijvoorbeeld de jeugdzorg, politie, justitie, ouders of bijvoorbeeld het welzijnswerk, staat evenmin op voorhand al vast.

Voorlopig wordt in deze verkenning de volgende definitie gehanteerd:
Onder de maatschappelijke opdracht van de school worden al die maatschappelijke vragen en problemen verstaan die op de school afkomen en waarop de school – uit eigen ambitie en missie of door externe druk – kan reageren door naast reguliere onderwijstaken allerlei vormen van extra ondersteuning en zorg aan te bieden.
Het woordje extra krijgt hier nadruk, aangezien veel zorg en ondersteuning al tot de reguliere taken van scholen behoren.
 

Dit is een verkenning naar de maatschappelijke opdracht van de school. De discussie die in het Koersdebat is gestart, wordt hier voortgezet. In deze discussie gaat het om de maatschappelijke opdracht van de school in het algemeen, om zowel brede scholen als niet-brede scholen, om zowel scholen in het primair als in het voortgezet onderwijs. Het doel van de verkenning is om meer duidelijkheid te scheppen over de maatschappelijke opdracht van de school en de grenzen daaraan.

De centrale vragen in deze verkenning luiden:
− Waarom neemt de druk op scholen om een bredere maatschappelijke opdracht te vervullen toe?
− Wat behelst de maatschappelijke opdracht van de school in het primair en het voortgezet onderwijs?
− Waar ligt voor een school de grens van de maatschappelijke opdracht?
− Wat betekent meer autonomie voor school en bestuur voor het vervullen van die maatschappelijke opdracht?
− Moeten scholen zich ook verantwoorden over hun maatschappelijke opdracht en hoe zou die verantwoording er dan moeten uitzien?