Grenzen stellen, ruimte laten

Omschrijving

Dit advies Grenzen stellen, ruimte laten is het vervolg op de informerende notitie Onderwijsvrijheid én overheidszorg over artikel 23 van de Grondwet, die de Onderwijsraad in 2019 uitbracht. In die notitie lichtte de raad het grondwetsartikel over onderwijs toe en beschreef de geschiedenis ervan. Ook was er aandacht voor de spanningen die aan het artikel kleven. Deze notitie markeerde de rol van de Onderwijsraad als hoeder van artikel 23 van de Grondwet.

Vanuit dezelfde rol kijkt de Onderwijsraad nu vooruit en beziet het grondwetsartikel in het licht van de democratische rechtsstaat. Bij discussies en controverses rondom de vrijheid van onderwijs is lange tijd vooral aandacht geweest voor de ruimte voor de eigen visie en identiteit van de school. Die eenzijdige nadruk vindt de raad niet meer passen bij deze tijd. Het is nodig om de ‘common ground’ in het onderwijs meer te benadrukken: wat is zo belangrijk en gemeenschappelijk in onze samenleving dat alle kinderen er op alle scholen kennis van moeten nemen? En waarvoor hoort juist géén ruimte te zijn op school, wat mag niet? De raad adviseert de overheid om helder af te bakenen wat moet, wat mag en wat niet mag in het onderwijs. De democratische rechtsstaat biedt daarvoor hét normatieve kader. Want het is de plicht van iedere school, openbaar en bijzonder, om alle leerlingen te leren hoe zij vanuit hun eigen overtuiging, waarden en normen kunnen functioneren in een open en vrije samenleving en daaraan bijdragen. Het verhaal over de overtuiging en visie van de school is voor de Onderwijsraad nadrukkelijk iets wat een school kan toevoegen aan deze verplichte gemeenschappelijke kern. En niet andersom.

De vrijheid van onderwijs maakt de zo belangrijke verscheidenheid binnen het onderwijs mogelijk en komt tegemoet aan rechten van ouders en van groepen in de samenleving met een bepaalde (levens)overtuiging, religie of pedagogische opvatting. Daarom geeft de raad met dit advies een richtsnoer voor wat de rijksoverheid van scholen hoort te eisen. En welke grenzen aan de vrijheid van onderwijs de overheid duidelijker moet stellen en scherper moet bewaken. Zodat de vrijheid van onderwijs – de ruimte in het onderwijs voor de eigen overtuiging en pedagogische opvattingen – toekomstbestendig is binnen de democratische rechtsstaat en de Nederlandse samenleving. Een samenleving die zich kenmerkt door eenheid in verscheidenheid en die het past om rechtvaardigheid, mede bezien vanuit het perspectief van de rechten van het kind, te verenigen met vrijheid.