Ouderschapskennis 2012-3

De woensdagse koffie-inloop in de ouderkamer van de school van Tjeerd is populair. Net een kippenhok: een stuk of tien moeders kletsen over werk, school en opvoedblunders. Werk gaat meestal over ergernissen. School gaat meestel over: hoe zeg ik dit tegen de juf? Tips worden uitgewisseld, soms wordt aangedrongen om er werk van te maken en: 'Ik ga wel met je mee'. Opvoedblunders zijn anekdotes waarin wij moeders geen schoonheidsprijs verdienen - gepresenteerd met zelfspot en onthaald op zuchten en de uitroep: 'Oh, dat heb ik ook!' De opvoedsketch die volgt, pastin een cabaretvoorstelling. Verkwikt nemen we nog een slok koffie. (En is er echt iets aan de hand, dan volgt een onderonsje in de gang.)

Samenwerken, aandacht voor preventie en het organiseren van steun voor ouders zijn belangrijke thema's van de Centra voor Jeugd en Gezin die inmiddels in alle gemeenten in Nederland zijn opgericht en die in de toekomstige transitie van de jeugdzorg een centrale rol gaan spelen. In dit proces kan Nederland veel leren van de landen om ons heen waar al langer voorzieningen op lokaal niveau bestaan met vergelijkbare functies als de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG). In dit artikel wordt ingegaan op enkele voorbeelden.

Alle gemeenten in Nederland hebben sinds 2012 een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) waarin diverse jeugdhulpverleningsorganisaties samenwerken.
Ouders kunnen er terecht voor alle vragen over opvoeden en opgroeien. Het CJG zelf kan hulp en ondersteuning inzetten of de zorg coördineren. Wanneer ouders naar het CJG komen worden zij niet vanzelfsprekend cliënt van een van de samenwerkende organisaties. Het CJG moet een plek zijn waar ouders met een gerust hart naar toe kunnen. Of het nu om enkelvoudige of om complexe vragen gaat. Ouders die hulp behoeven willen allereerst een gesprekspartner. Zij denken niet in schotten tussen verschillende sectoren maar vinden (intersectorale en integrale) samenwerking van belang. Ook willen ouders de regie houden, en op zijn minst zeggenschap hebben over de geboden hulp. Doordat organisaties binnen de CJG's samenwerken kan beter worden aangesloten bij de vraag van ouders en van jeugdigen. Daarnaast krijgen de CJG's na de transitie jeugdzorg, wellicht een belangrijke rol bij het toe leiden naar, en lokaal verzorgen van hulp.

Onderstaande ingezonden brief van Eveline Koksen en Hanneke Ritmeester ontving de redactie naar aanleiding van het artikel: 'Mijn Triple P allergie' in ouderschapskennis van maart 2012.

Positief Opvoeden, volgens de methode Triple P: meer dan een poster!

Omdat gemeenten zich bezig gingen houden met de ontwikkeling van het Centrum voor Jeugd en Gezin kwam er meer aandacht voor ouders en het ouderschap. Ouders worden niet alleen meer als inwoners benaderd, maar ook als ouders. Omdat zij verantwoordelijk zijn voor het gezond en veilig opgroeien van hun kinderen en omdat zij daarvoor steun mogen verwachten van de overheid, in deze het CJG.
De gemeente Zeist concentreerde zich bij het opzetten van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) al vroeg op de rol van ouders. Vanuit dat perspectiefzijn ouders, opvoeders en jongeren dan ook zelf gevraagd naar hun ideeën over wat het CJG zou moeten zijn. Het inlooppunt, de werkwijze van de frontoffice, het instellen van het casusoverleg, de spreekuren in de wijken en de moeder- en vadergroepen in Zeist vinden hun oorsprong in deze visie. Leonoor van der Toorn, bestuurs- en beleidsadviseur gemeente Zeist, Angela Bruisten, kwartiermaker CJG Zeist en Robbert Moorman, accountmanager jeugd gemeente Zeist vertellen hoe die visie op ouderschap doorsijpelt in veel facetten van het CJG.

De eigen kracht van gezinnen en jeugdigen versterken, is in het jeugdbeleid een geaccepteerd doel. Daar moet het versterken van de kracht van ouders onderdeel van zijn. In dit artikel staat ouderschap centraal en hoe een CJG 'ouderschapsgroei' kan bevorderen en bijdragen aan het versterken van de processen die ouderschap kunnen bufferen. Een oudervriendelijke CJG erkent ouders als een opzichzelfstaande doelgroep én als opdrachtgevers voor de steun aan hun kind. Zo'n CJG bestaat uit oudervriendelijke professionals met kennis van de ontwikkeling van het kind én van ouderschap, die transparant werken en een niet veroordelende werkrelatie opbouwen met ouders.

Het Programmaministerie voor Jeugd en Gezin wilde in 2011 voor alle ouders een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) hebben. Een van de opdrachten voor het CJG is het versterken van de sociale steun rondom gezinnen en het stimuleren van verbinding tussen ouders. Geen eenvoudige opdracht zo blijkt. Sommige CJG's riepen daarom de hulp in van de Family Factory, een stichting die met vrijwilligers ouderontmoetingen begeleiden. Volgens hen is de rol van procesbegeleider en ondersteuner belangrijk. Om die taak te kunnen uitvoeren zal de CJG-professional uit de rol van hulpverlener moeten stappen. In de ervaring van de Family Factory vinden ouders het prettig hun ouderschapservaringen te delen en te horen hoe het andere ouders vergaat. Dit blijkt ook uit onderzoek dat in het kader van de ontwikkeling van het CJG werd uitgevoerd. Door het delen van ervaringen vinden ouders andere ouders waar ze voor steun bij terecht kunnen. Soms is een gesprek tussen ouders al genoeg. Pas bij grotere problemen is professionele hulp nodig. Wil het CJG ouders steunen dan is het allereerst belangrijk om de betrokkenheid en steun tussen ouders te faciliteren.

Inhoudsopgave

'Ik vind er echt geen moer aan, kinderen opvoeden' zegt ze op het spreekuur tegen me. Ik bespeur een lichte opluchting bij deze bekentenis, maar die wordt al snel opgevolgd door tranen. Want het voelt als verraad om toe te geven dat het allemaal zo tegenvalt. Zo praat je toch niet over je kinderen... Wonderlijk dat er zo'n verschil is tussen de romantische verwachtingen en de dagelijkse werkelijkheid van opvoeden van kinderen. Dat levert een contrastervaring op, die je soms zomaar bespringt.

Literatuur - Boekbespreking

Een allerhande aan artikelen en boeken kort gesignaleerd: Nederlands en anderstalig, oud en nieuw, praktisch en theoretisch, verzorgd (en soms geannoteerd) door Alice van der Pas

Literatuur - Recensies

Verslag van het congres 'Opgroeien als samenspel' (14 juni 2012)

Monique Kuunders werkte bij diverse landelijke kenniscentra op het gebied van volksgezondheid, preventie en jeugd. (Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en het Nederlands Jeugdinstituut). Momenteel is zij stafmedewerker kwaliteit en beleid bij huisartsenpost de Gelderse Vallei en schrijft ze over vrijwilligerswerk voor de nieuwswebsite Arnhem Dichtbij.

Opvoeden werd de afgelopen decennia steeds meer een privéaangelegenheid. Familie en buurtgenoten zijn minder vanzelfsprekende medeopvoeders. Ouders worden beschouwd als de verantwoordelijken bij uitstek voor de opvoeding en het wordt niet meer gewoon gevonden om de opvoeding met anderen te delen. Dit kan leiden tot vraagverlegenheid bij ouders, en het gevoel er alleen voor te staan. Sociale netwerken zijn belangrijke steunbronnen voor ouders, en dragen bij aan een positief opvoedklimaat. Door in te zetten op ontmoetingsmogelijkheden en netwerkvorming voor ouders kunnen beroepskrachten en gemeenten bijdragen aan steunende netwerken rond ouders en gezinnen.

Inleiding op het thema

Van de redactie

Ouders en jongeren willen wel ondersteuning in en tijdens het opgroeiproces, maar zijn allergisch voor betutteling. Zij hebben meer behoefte aan een gelijkwaardig gesprek met een professional, waarin vragen, ervaringen en de beleving van ouders centraal staan. Het is de uitdaging voor onder meer organisaties in de jeugdgezondheidszorg om telkens opnieuw in te spelen op de veranderende behoefte van de ouders en jongeren waar het gaat om preventieve gezondheidszorg. Zo zijn er tegenwoordig avondbureaus, bepalen ouders mede de gespreks-agenda en is de JGZ aan het experimenteren om ouders een rol te geven bij het beheren van het 'eigen' dossier. In dit artikel focussen we op de bejegening van ouders, op wat door ouders als belangrijk wordt ervaren en wat jeugdverpleegkundigen, jeugdartsen, doktersassistenten, pedagogen, logopedisten en diëtisten (JGZ-professionals) helpt om daar goed bij aan te sluiten. De auteur was betrokken bij het opstellen van de handreiking Aansluiten bij ouders van vandaag, die is verschenen bij het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) (Van Herwaarden, 2012). Deze handreiking is verspreid onder alle organisaties voor Jeugdgezondheidszorg. Dit artikel bevat de belangrijkste punten uit die publicatie.

In de afgelopen jaren zijn in nagenoeg iedere gemeente Centra voor Jeugd en Gezin gekomen. Voor veel professionals is het CJG nog een onbekend fenomeen. Deze bijdrage licht daarom toe wat de ontstaansgeschiedenis van het CJG is, wat de doelen van het CJG zijn en wat de plek van ouders is.

'Nouja, ze zijn tegenwoordig zo knap met medicijnen, ze vinden vast nog wel een keer iets'; typisch zo'n goedbedoelde reactie van een buurman als je vertelt dat je kind CF heeft. Cystic Fibrosis (CF, taaislijmziekte) vraagt vanwege de ernst, de aard en de complexiteit van de aandoening buitengewoon veel zorg van ouders. Ze moeten de diagnose verwerken; wennen aan de plaats die CF inneemt in hun dagelijks leven; ze worden grootverbruikers van zorgfaciliteiten en leren om over CF te communiceren met familie, buren, school en kennissen. Dit artikel is het resultaat van een gesprek met een groep ouders over wat zij dan tegenkomen: niet alleen onwetendheid en onzorgvuldig doonwtellen, maar ook het ajhouden van contact - ook door ouders - verschil tussen vaders en moeders in hun praatbehoefte, en de latente behoefte om ook eens aandacht te krijgpn voor zichzelf.
Deze ervaringen zijn waarschijnlijk herkenbaar voor alle ouders met een chronisch ziek kind; zeker zijn ze relevant voor ouderbegeleiders en opvoedondersteuners bij het in kaart brengen van het netwerk van kwetsbare ouders!