Achtergrond - De wereld in de klas

Omschrijving

Hoe bespreek je vandaag de dag het Israëlisch-Palestijns conflict in de klas? Leerkrachten worstelen met deze ingewikkelde, vaak explosieve vraag. Een eeuw geleden speelde Palestina ook een rol in het onderwijs, maar toen werd dit land vanuit een andere invalshoek belicht. Destijds lag de nadruk op ‘Bijbelsche aardrijkskunde’ en ‘Bijbelsche geschiedenis’. Voor de dynamiek was toen ook al belangstelling. De schoolplatenserie Palestina in woord en beeld (1927) biedt een inkijk hoe Palestina destijds in Nederlandse klaslokalen werd gepresenteerd.

In de tweede helft van de negentiende eeuw ontwikkelde men voor het schoolvak geschiedenis leerdoelen en leermiddelen. Door ontwikkelingen in de pedagogiek groeide langzaam maar zeker het besef dat leerlingen niet slechts moesten memoriseren, maar ook moesten leren begrijpen en beleven. Deze verschuiving mondde uit in het zogenaamde aanschouwelijk onderwijs: het idee dat leerlingen beter leren wanneer zij de leerstof kunnen zien, horen – de verhalen vertellende leerkracht – en zich er een voorstelling bij kunnen maken. In een tijd waarin schoolreisjes naar musea en oudheidkamers nog zeldzaam waren, boden geografische kaarten, wandplaten en schaalmodellen een venster op de wereld.
In het protestants-christelijk en katholiek onderwijs kreeg dit aanschouwelijk onderwijs een uitgesproken religieuze invulling. Bijbelse aardrijkskunde en Bijbelse geschiedenis waren vakken waarin theologische, historische en geografische kennis samenkwamen. Vanaf de invoering van artikel 23 van de Grondwet (1848), dat de vrijheid van onderwijs garandeerde, bloeide de productie van didactisch materiaal op maat, speciaal bestemd voor de levensbeschouwelijke zuilen. Onderwijsuitgeverij en speelden hierop in met gespecialiseerde leermiddelen: schaalmodellen van de tabernakel en de tempel, kaarten van Palestina, maquettes van Bijbelse steden, en uiteraard: schoolplaten.
De serie Palestina in woord en beeld markeert een bij zonder moment in deze traditie. Waar eerdere series zich toelegden op het verbeelden van Bijbelse taferelen – vaak ontleend aan het Oude en het Nieuwe Testament – toont deze reeks juist het Palestina van de jaren twintig van de twintigste eeuw: indertijd Brits mandaatgebied, in een periode van kolonisatie, religieuze gelaagdheid en geopolitieke problemen. Via de schoolplaten kwamen meerdere vakken bij een – aardrijkskunde, geschiedenis, religie – en werden ze verbonden aan de actualiteit.

Artikel 23 en de verzuilde leermiddelenmarkt
Artikel 23 (1848) ligt ten grondslag aan de mogelijkheid schoolplaten met een uitgesproken levensbeschouwelijk karakter te ontwikkelen. Met de grondwettelijke erkenning van onderwijsvrijheid kregen scholen niet alleen het recht confessioneel te zijn, maar ook de ruimte om eigen pedagogische praktijken en leermiddelen te ontwikkelen. Na de financiële gelijkstelling in 1917 kregen bijzondere scholen ook overheidsfinanciering.
De verzuiling manifesteerde zich niet alleen in verschillende confessionele schooltypes, maar ook in een gescheiden aanbod van schoolboeken, leermiddelen en wandplaten met bijbehorende handleidingen.