H8. Schuld, schaamte en herstelrecht

Omschrijving

Nationaal en internationaal is een toenemende belangstelling waarneembaar voor herstelrecht als alternatief voor een preventieve of een strafrechterlijke aanpak van jeugdige criminelen (zie bijvoorbeeld Bazemore & Walgrave, 1999; Weijers & Duff, 2002). Communicatie over moraal speelt in deze benadering een centrale rol. De jeugdige dader wordt via confrontatie met het toegebrachte leed doordrongen van de afkeurenswaardigheid van de overtreding en de noodzaak tot herstel. Een herstelgericht overleg appelleert dan ook veelvuldig aan morele emoties als schuld en schaamte (zie ook Walgrave & Braithwaite, 1999; Braithwaite, 2002). Schuld en schaamte zijn behalve morele emoties, die van cruciaal belang zijn voor de gewetensontwikkeling, ook sociale emoties. Deze emoties zorgen ervoor dat een individu zich conformeert aan geldende waarden en normen en leveren aldus een bijdrage aan de groepscohesie en aan gevoelens van maatschappelijke verantwoordelijkheid (Barrett, 1995; Stegge & Ferguson, 2000). Het is dan ook niet verwonderlijk dat men binnen het herstelrecht gebruik probeert te maken van de mogelijkheden geboden door de menselijke capaciteit tot het ervaren van deze morele of sociale emoties. Een beroep op schuld en schaamte als middel tot gedragsverandering is echter niet zonder risico’s. In deze bijdrage belichten we vanuit een emotie-theoretisch kader een aantal van deze risico’s. Allereerst gaan we in op de aard en de functie van de emoties schuld en schaamte. Met name besteden we aandacht aan kenmerkende schuld- en schaamtegerelateerde gevoelens, gedachten en gedragingen, het interpersoonlijke karakter van deze emoties en hun relevantie voor het morele domein.