Pedagogische kortsluiting

Omschrijving

‘Ik, kwetsbaar? In mijn zwangerschap voelde ik me juist sterk.’ Dit vertelde een ouder tijdens een onderzoek over prenatale huisbezoeken voor kwetsbare aanstaande ouders. Landelijk is besloten deze huisbezoeken niet te richten op iedereen met een kind op komst, maar specifiek op ‘aanstaande ouders in een kwetsbare situatie’. Het idee hierachter is dat door zo vroeg mogelijk – nog tijdens de zwangerschap – problemen van ouders te signaleren en aan te pakken, hun kinderen een betere start hebben. Dat klinkt sympathiek; zou jij niet ook extra hulp willen als je het nodig had? Maar het venijnige van dit beleid zit erin dat anderen bepalen of jij kwetsbaar bent en vinden dat je dan hulp nodig hebt.
Iedereen is kwetsbaar. Dit is een algemene aanname in de psychologie en heeft ermee te maken dat we als mens van elkaar afhankelijk zijn; ‘we are wired for connection’. Als ouder zijn we extra kwetsbaar. Alice van der Pas (1934-2017), een vooraanstaand ouderschapsdeskundige, stelde dat iedere ouder een diep verlangen kent een goede ouder te zijn, terwijl geen enkele opvoeding vlekkeloos verloopt.
Gevoelens van schuld en schaamte liggen dus op de loer als de opvoeding even niet gaat. Ik herken dit; vaak genoeg vraag ik me af of ik het wel goed doe als mijn dochter niet lekker in haar vel zit. Ik voel me hierin best kwetsbaar, helemaal als professionals benadrukken wat ik als ouder allemaal had moeten doen. Als de term kwetsbaar wordt gebruikt om ouders in een kwetsbare situatie te onderscheiden van ouders die niet kwetsbaar zijn, wordt voorbij gegaan aan het gegeven dat iedereen kwetsbaar is. En ouders die in de ‘kwetsbare groep’ worden ingedeeld, voelen zich gestigmatiseerd.
Zij labelen de term als negatief; als een hokje bedoeld voor iemand die het niet zelf kan. Als zij spreken over kwetsbaarheid, hebben ze het vooral over andere (groepen) ouders, maar niet over zichzelf. Bovendien kun je kwetsbaarheid volgens hen niet zomaar aan iemands buitenkant zien. Je moet diegene eerst beter kennen voordat je er iets over kunt zeggen.
Toch is het selecteren op kwetsbaarheden aan de buitenkant precies wat allerlei professionele richtlijnen doen. In de richtlijn over prenatale huisbezoeken wordt over een kwetsbare situatie gesproken wanneer er in het gezin meerdere maatschappelij ke of psychosociale risicofactoren spelen, zoals schulden, en er onvoldoende beschermende factoren zijn, zoals sociale steun . Deze ouders hebben volgens de richtlijn ondersteuning nodig. De impliciete norm hierachter is dat deze ouders het alleen niet kunnen, en wellicht ook dat ze met al hun risicofactoren niet zomaar een goede ouder kunnen zijn. De ‘kwetsbare’ ouders die de term stigmatiserend vinden, hebben dit dus haarfijn aangevoeld.