Schoolmannen en Cinderella’s

Omschrijving

Leerkracht zijn in vooroorlogs Nederland, dat kan met recht een “persoonlijke aangelegenheid” worden genoemd – althans wie de verbeelding wil geloven. Ik laat dat zien aan de hand van onderwijzers- c.q. onderwijzeressentypen die voorkomen in zogenaamde onderwijzersromans: boeken over leerkrachten en hun handelen in de lagere school van de hand van (ex-)onderwijsgevenden en dus van binnenuit geschreven. (Begeer, 1942; Eigenhuis, 1911; De Jong, 1920; Koenraads, 1938; Pleysier, 1934; Van Rossum, 1935; Thijssen, 1908; Verhoef, 19XX). Theo Thijssens Barend Wels, oorspronkelijk verschenen als feuilleton in De Nieuwe School, is een vroege representant van het genre, maar ook andere (ex)-onderwijzers hebben zich op het vervaardigen van dit type romans gestort.
Daartoe horen getalenteerde schrijvers zoals A.M. de Jong maar ook auteurs van de tweede garnituur, Arie Pleysier bijvoorbeeld (journalist bij Het Volk) of Rie van Rossum (vooral bekend geworden als kinderboekenschrijfster). In vrijwel alle boeken worstelen de hoofdpersonen (ook) met het spanningsveld tussen enerzijds de eigen ambitie, die oproept tot terughoudendheid en onpersoonlijkheid in het handelen voor de klas, anderzijds de volledige overgave aan en liefde voor het (meestal door armoede en ellende getekende volks)kind. Wel is er een groot verschil tussen de verbeelding van onderwijzers en die van onderwijzeressen. Bij onderwijzers is het de professionele, bij onderwijzeressen de matrimoniale loopbaan die interfereert met hun pedagogische roeping.