Sociale media verbieden? De betekenis van sociale media voor jongeren

Omschrijving

Voor veel jongeren is dit dagelijkse kost: net uit school plof je op de bank, moe van een lange dag, comfortabel onderuitgezakt, eindelijk thuis. Je pakt je telefoon en oortjes erbij, tijd om even te scrollen op TikTok. In de verte hoor je je vader iets vragen, vast aan je zusje. ‘Halloooo, hoe was het op school? Doe eens niet zo ongezellig. Doe die telefoon weg.’ Je vader staat geïrriteerd voor je neus. Dat ben je nu ook, zuchtend leg je je telefoon neer. Discussie heeft geen zin, hij begrijpt het toch niet.

De online interesses van jongeren kunnen thuis nogal eens leiden tot conflict. Wat er op het scherm gebeurt, lijkt ontoegankelijk voor een opvoeder en moeilijk uit te leggen voor het kind. Dit zou zomaar een van de redenen kunnen zijn dat er een steeds luider maatschappelijk geluid klinkt om smartphonevrij op te voeden. Verscheidene verkiezingsprogramma’s noemen een leeftijdsgrens voor sociale media (Nederlands Jeugdinstituut, 2025). Sinds 2024 raadt de overheid het gebruik van smartphones in de klas af omdat er zorgen zijn over de impact op het concentratie- en leervermogen van jongeren (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, z.d.). Daarnaast adviseren sommige deskundigen, waaronder artsen en wetenschappers, kinderen pas vanaf hun veertiende een smartphone te geven en pas vanaf hun zestiende op sociale media te laten vanwege onder andere de effecten op hun mentale en fysieke gezondheid (Smartphonevrij opvoeden, 2025). We moeten de zorgen en negatieve effecten die onder het verbieden liggen serieus nemen. En ja, er zou meer aandacht moeten zijn voor de sociale veiligheid van jongeren online. Maar doet een leeftijdsgrens recht aan de complexiteit van dit pedagogische vraagstuk? In ieder geval wordt met het verbieden van sociale media onvoldoende stilgestaan bij hoezeer deze online omgevingen positief vormend kunnen zi n voor jongeren, zoals we in dit stuk aan de hand van ons onderzoek (Vermeire et al., 2024) illustreren.
Tussen 2019 en 2023 onderzochten we zes onlineleergemeenschappen op YouTube, Twitch en TikTok. We spraken jongeren tussen de 13 en 25 jaar oud van over de hele wereld over hun socialemediagebruik; van de makers tot de zogeheten ‘lurker’, iemand die alleen passief deelneemt. We sloten aan bij livestreams, analyseerden tienduizenden comments en bestudeerden vele video’s. Zo brachten we in kaart hoe jongeren onlinegemeenschappen vormen, en hoe ze binnen die gemeenschappen op eigen wijze alternatieve vormen van leren creëren.
De jongeren die we spraken en de gemeenschappen die we observeerden, lieten niet enkel een risicoverhaal van socialemediagebruik zien, maar ook wat sociale media hun brachten. Hoewel de risico’s er dus zijn, en jongeren hier vaak op reflecteren, is dit niet het enige verhaal.