Hoe ontwikkel je de school tot oefenplaats voor democratie?

Omschrijving

Het onderwijs speelt een belangrijke rol in de vorming van burgers en heeft primair de opdracht om leerlingen voor te bereiden op hun deelname aan de maatschappij. Enerzijds doen scholen dit door leerlingen te kwalificeren voor de toekomst door kennis en vaardigheden over te dragen. Anderzijds heeft de school ook een socialiserende taak door leerlingen te vormen in waarden, normen en attitudes die nodig zijn om te participeren in de samenleving (Onderwijsraad, 2008). Een uiting van deze socialiserende functie van het onderwijs is de wettelijke ver plichting voor scholen om aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Maar – ondanks de verplichting en de hoge mate van vrijheid bij de invulling van het kerndoel – krijgt burgerschapsvorming maar moeilijk voet aan de grond in het onderwijs. Het lijkt vooral een papieren aangelegenheid: op scholen is veelal wel een visie geformuleerd op burgerschap (bijvoorbeeld: ‘in ons onderwijs vinden wij het belangrijk om leerlingen voor te bereiden op een actieve rol in de maatschappij’), maar hieraan wordt in de praktijk nog maar weinig structureel aandacht besteed, zo constateert de inspectie (Inspectie van het Onderwijs, 2013; Inspectie van het Onderwijs, 2011). Dit betekent echter niet dat scholen in de praktijk geen aandacht geven aan de vorming van leerlingen. Integendeel: er gebeurt juist ontzettend veel en er is een overvloed aan aanbod dat aandacht biedt aan maatschappelijke vraagstukken, zoals projecten rond mediawijsheid, acceptatie van homoseksualiteit, verbindingen met de wijk, gezond bewegen en eten, verstandig omgaan met geld of uitwisseling met scholen in het buitenland. Hoewel dit aanbod veelal enthousiasmerend en uitdagend is, is het meestal ook kortdurend en staat het nog te vaak los van het curriculum. De Onderwijsraad (2012) adviseert daarom ook meer samenhang te brengen in burgerschapsvorming. Maar hoe kan men in het onderwijs meer samenhangend en structureel aandacht besteden aan burgerschapsvorming? In dit hoofdstuk staat deze vraag centraal. Dit hoofdstuk bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt – vanuit een school- brede benadering van burgerschapsvorming – een aantal uitgangspunten beschreven om de school te ontwikkelen tot oefenplaats voor democratie. Het tweede deel omvat twee praktische manieren om schoolontwikkeling te bevorderen: door de implementatie van een schoolbreed programma in het basisonderwijs en door collectief leren in leergemeenschappen (basis- en voortgezet onderwijs).